Tekst'ar'o de Esperant'o

I.

Est'is sabat'a vesper'o.

La tag'a labor'o est'is fin'it'a, kaj la trankvil'o de ripoz'o en'iĝ'is en anim'o'j'n kaj lac'a'j'n korp'o'j'n en la mal'grand'a bien'o sur la mont'dekliv'o. Kaj al la hom'o'j, kiu'j nun pov'is rigard'i la mond'o'n sen tuj'a pens'o pri postulat'a labor'o, est'is kvazaŭ la tut'a natur'o kviet'iĝ'is kiel labor'int'o, kies rigid'a'j membr'o'j mal'streĉ'iĝ'as post pez'a labor'o. La varm'et'a aer'o est'is sen'mov'a, plen'a de fru'somer'a'j bon'odor'o'j, el la flor'amas'o'j de la ĉeriz'arb'o'j ven'is mal'laŭt'a zum'ad'o de burd'o'j kaj abel'o'j. Ĉas'ant'a'j hirund'o'j tranĉ'is la aer'o'n sub la seren'a ĉiel'o, kaj ili'a'j mov'o'j est'is mol'a'j kiel rev'o'j de lac'iĝ'int'o. Okcident'e ripoz'is la sun'o en kuŝ'ej'o de purpur'a'j, sen'mov'a'j nub'et'o'j.

Karlo en'ven'is en la kuir'ej'o'n. Hezit'e li halt'is ĉe la pord'o kaj turn'is la rigard'o'n al la patr'o, kiu sid'is apud la tabl'o.

— Ĉu vi pov'us prunt'i al mi du kron'o'j'n? li demand'is mal'laŭt'e. La patr'o rigard'is li'n silent'e, kvazaŭ pri'pens'ant'e, kaj la fil'o je tiu rigard'o sent'is iom da ĝen'o pro si'a dimanĉ'a kostum'o kaj la ĵus cir'um'it'a'j ŝu'o'j.

— Por kio? — li fin'e dir'is.

La fil'o iom ruĝ'iĝ'is.

— Ĉu tio koncern'as vi'n? Mi nur demand'as.

— Ebl'e ne. Mi nur demand'as.

La fil'o iom kun'tir'is la brov'o'j'n.

— Nu ... sed vi ja sci'as sam'e bon'e kiel mi, kie'n mi vol'as ir'i. Ĉu vi vol'as prunt'i la mon'o'n al mi?

— La sum'et'o ne tre grav'as. Kaj mi ne est'as avar'a. Sed ĉu vi ne pov'us uz'i la mon'o'n pli bon'e ol por vizit'i danc'ej'o'n? Mi nur demand'as.

La fil'o iom de'turn'is la vizaĝ'o'n kaj far'is mov'o'n kvazaŭ por for'ir'i.

— Far'u laŭ'plaĉ'e, mi ne postul'as ... Sed ceter'e ... ĉu mi postul'as tro mult'e, kiam mi vol'as ir'i al danc'ej'o? Tag'o'n post tag'o mi labor'as por vi, sam'e bon'e kiel iu ajn, kaj krom vest'o'j kaj manĝ'o mi ricev'as preskaŭ neni'o'n. Mi ne dir'as tio'n pro mal'kontent'o. Sed ĉu ŝajn'as al vi tro postul'em'e, se mi vol'as ankaŭ iom'et'e amuz'iĝ'i?

— Bon'e, bon'e. Vi prav'as. Kaj mi ne avar'as. Sed ĉu vi ne pov'us uz'i la mon'o'n por pli bon'a amuz'o?

— Volont'e. Kio'n vi konsil'as al mi?

— Kio'n? — Hm.

— Ĉu vi don'os la mon'o'n aŭ ne?

— Volont'e mi don'os. Tamen ...

— Nu, kiel vi vol'as. Di'o nutr'as la bird'o'j'n, kaj mi ne vol'as disput'i kun vi pri afer'et'o.

Li el'ir'is, sed aŭd'is la patr'o'n dir'i:

— La bird'o'j'n ja. Sed la hom'o dev'as mem zorg'i pri la nutr'ad'o. Ali'e ... Post moment'o de silent'o la patr'o turn'is si'n al la edz'in'o:

— Kio'n vi dir'as? Ĉu la bub'o prav'as aŭ ne?

— Est'as mal'facil'e dir'i. Sed cert'e la jun'ul'ar'o bezon'as iom da plezur'o, ni ne dev'as pri'juĝ'i el ni'a vid'punkt'o.

— Cert'e. Tamen est'as strang'e. Ĉu ni en ni'a'j jun'a'j tag'o'j bezon'is mon'o'n por danc'i kaj amuz'iĝ'i? Sed nun? Neni'a amuz'o, kiu ne kost'as mon'o'n; kaj amuz'o, kiu ne kost'as iom, ne est'as amuz'o plu.

Nur rigard'u la knab'in'o'j'n, ni'a'n propr'a'n Anjon ekzempl'e! Kiom da mon'o kost'as la plej et'a'j amuz'o'j al ŝi! Ŝi vol'as danc'i aŭ kun'est'i kun ge'jun'ul'o'j, sam'e kiel Karlo. Bon'e, mi ne kontraŭ'dir'as tio'n. Sed por pov'i tio'n, ŝi dev'as hav'i vest'o'j'n kaj ŝu'o'j'n kiel graf'in'o. Kial? Ĉar ali'e la bub'o'j ne vol'as danc'i kun ŝi! Ali'e ili ne invit'as ŝi'n al kin'o aŭ danc'ej'o, ali'e ili ne vol'os edz'iĝ'i al ŝi, kiam tiu temp'o ven'os. Kaj sam'e la jun'ul'o'j rilat'e al la knab'in'o'j! Jun'ul'o'j'n, kiu'j ne pov'as el'spez'i mult'e da mon'o, la knab'in'o'j ne vol'as vid'i. Ĉe la sovaĝ'ul'o'j svat'ant'o, laŭ'dir'e, dev'as pag'i por la edz'in'o. Ĉe ni ambaŭ part'o'j dev'as pag'i, kaj en la daŭr'o mult'e pli ol la sovaĝ'ul'o'j. Diabl'e, kia est'as la mond'o! — De la mal'grand'a bien'o sur la mont'dekliv'o la rigard'o hav'as vast'a'n, liber'a'n spac'o'n antaŭ si al okcident'o kaj sud'o. Okcident'e est'as val'o kun kamp'et'o'j kaj ruĝ'a'j dom'et'o'j en la mal'hel'a pingl'arb'ar'o. Pli mal'proksim'e oni vid'as pec'o'n da lag'o kun mal'hel'e blu'a surfac'o kaj, post ĝi, arb'ar'kovr'it'a'j'n mont'o'j'n — mont'o'n post mont'o ĝis la mal'proksim'a lok'o, kie est'as la pord'o'j de la sun'sub'ir'o. Sed en sud'o la aspekt'o de la pejzaĝ'o ŝanĝ'iĝ'as. La val'o tie larĝ'iĝ'as, kaj la mal'grand'a river'o, kiu bru'e kaj ŝaŭm'e el'flu'as la lag'o'n pli supr'e, far'iĝ'as profund'a kaj trankvil'a. Arb'ar'o de betul'o'j kaj ali'a'j foli'arb'o'j kovr'as la dekliv'o'j'n, la kamp'o'j en la val'o est'as pli vast'a'j, la dom'o'j pli grand'a'j kaj bel'a'j. Post kelk'a'j kilo'metr'o'j la val'o tut'e for'puŝ'as la al'trud'em'a'j'n mont'o'j'n kaj far'iĝ'as vast'eg'a eben'o kun riĉ'a'j ter'o'j, kie somer'e la gren'o ond'ad'as sur sen'fin'a'j kamp'o'j.

Ĝust'e ĉe la fin'o de la val'o est'as dom'plen'a lok'o kun grand'a'j konstru'aĵ'o'j kaj alt'eg'a'j fum'tub'o'j, kiu'j star'as tie mez'e en la val'o kvazaŭ gigant'a'j posten'ant'o'j ĉe la en'ir'ej'o al la mont'o'j kaj arb'ar'o'j. Nigr'a'j fum'nub'o'j ŝveb'as super la lok'o, kaj la bru'eg'o'n el la uzin'o'j oni aŭd'as je distanc'o de mult'a'j kilo'metr'o'j, fal'ant'a'n kaj alt'iĝ'ant'a'n laŭ la fort'o de la vent'o. — Per rapid'a'j kaj facil'a'j paŝ'o'j Karlo mal'supr'e'n'ir'is la voj'o'n al la val'o. Nub'et'o de mal'kontent'o iom mal'hel'ig'is la vizaĝ'o'n, kaj li fajf'is iu'n sovaĝ'a'n marŝ'o'n, laŭ kies takt'o est'is facil'e ir'i kaj per kiu li sam'temp'e for'blov'is iom de la moment'a incit'o.

Laŭ la voj'o flor'is padus'a'j dens'ej'o'j, bril'ant'a'j kiel blank'a neĝ'o en la jun'a verd'aĵ'o. Ili el'ig'is akr'a'n, kap'turn'ig'a'n odor'o'n, kiu miks'iĝ'is kun tiu, preskaŭ sam'e akr'a, kiu ven'is de la freŝ'a'j, hel'verd'a'j foli'o'j de la betul'o'j. Kaj el la ombr'o sub arb'o'j kaj arbust'o'j la aer'o port'is pli delikat'a'n odor'o'n de viol'o'j kaj konval'o'j. Ĝi est'is plen'e sat'ig'it'a de mil miks'it'a'j odor'o'j de fru'somer'o, de mil miks'it'a'j son'o'j de kvazaŭ en frenez'a ĝoj'o pep'ant'a'j kaj tril'ant'a'j bird'et'o'j.

La sent'o'j de la jun'ul'o en'sorb'is la son'o'j'n, odor'o'j'n kaj kolor'o'j'n de la viv'plen'a natur'o, kaj li'a mal'kontent'o baldaŭ for'flug'is.

La afer'et'o pri la du kron'o'j ja ne grav'as, li dir'is al si. Ili est'os hav'ebl'a'j ie ajn, tut'egal'e kie. Di'o nutr'as la bird'o'j'n, kaj kiam printemp'o flor'as kaj sabat'vesper'a ripoz'o kaj liber'ec'o don'as al la tut'a mond'o tiu'n dolĉ'a'n, paradiz'simil'a'n aspekt'o'n, est'us mal'saĝ'e mal'hel'ig'i la humor'o'n pro kelk'a'j aĉ'a'j mon'er'o'j. Li'a'j trajt'o'j hel'iĝ'is, plen'pulm'e li en'sorb'is la spic'it'a'n, viv'ig'a'n aer'o'n. La sovaĝ'a marŝ'o iom post iom mal'laŭt'iĝ'is kaj baldaŭ far'iĝ'is mol'ton'a, graci'a vals'o. Kaj li'a rigard'o, plen'a de jun'a'j, printemp'a'j rev'o'j, direkt'iĝ'is al Torent'o, al fum'nub'o'j, ĝis'ĉiel'a'j fum'tub'eg'o'j kaj gigant'a'j konstru'aĵ'o'j.

De li'a'j plej fru'a'j jar'o'j Torent'o est'is objekt'o de li'a'j jun'a'j rev'o'j kaj sopir'o'j. Li vid'is ĝi'n de si'a hejm'o: ruĝ'a'j'n kaj griz'a'j'n dom'eg'o'j'n, mult'a'j'n dom'o'j'n, la etern'a'n fum'tavol'o'n super ĝi, aŭd'is la mal'proksim'a'n, difuz'iĝ'a'n bru'ad'o'n. Kiom da bel'ec'o kaj kiom da interes'a'j afer'o'j li atribu'is al tiu lok'o, kiu'n li tiam ankoraŭ ne vizit'is! En aŭtun'a'j kaj vintr'a'j vesper'o'j, kiam karb'o'nigr'a nokt'o volv'is si'n ĉirkaŭ kamp'o'j, arb'ar'o'j kaj mont'o'j, kaj eĉ la plej kon'at'a'j lok'o'j far'iĝ'is mal'gaj'a'j, mister'a'j kaj tim'ig'a'j, tiam lum'is bril'ant'a'j lamp'o'j kiel mal'grand'a'j sun'o'j en la mal'proksim'a Torent'o, kaj el unu el la konstru'aĵ'o'j el'iĝ'is grand'a'j, bel'a'j flam'o'j, kontraŭ la nigr'e'griz'a'n ĉiel'o'n.

En tia'j vesper'o'j li kelk'foj'e el'ŝtel'is si'n el ĉambr'o, kie la dorm'et'ant'a flam'o de l’ petrol'a lamp'o dis'send'is mal'fort'a'n, difuz'iĝ'a'n lum'o'n. Li al'paŝ'is la angul'o'n de la dom'o, kaj tie li star'ad'is, long'e, long'e, rigard'ant'e al la mirakl'a'j lum'o'j en la mal'proksim'o, dum la mal'varm'a aer'o rigid'ig'is li'a'j'n vang'o'j'n.

Kaj li dir'is al si mem, kiel bon'e est'us, se lamp'o'j pend'us tie kaj tie sur la pin'o'j kaj pice'o'j en la peĉ'o'nigr'a arb'ar'o, kie la fantazi'o vid'as fantom'o'n en ĉiu arbust'o kaj arb'et'o, kaj kie oni ne pov'as vid'i la voj'o'n en la mal'lum'o.

Sed ne est'as tiel, kaj kred'ebl'e ne pov'as est'i. Ĉar la arb'ar'o kaj la kamp'ar'o est'as io ali'a ol tiu mir'ig'a lok'o tie en la sud'o. Li'a patr'o ne hav'as mon'o'n por met'i lamp'o'j'n apud la sol'ec'a'j'n voj'o'j'n, la ali'a'j kamp'ar'an'o'j ankaŭ ne. Sed en Torent'o oni pov'as tio'n. Tie oni en lum'o de mil'o'j da mal'grand'a'j sun'o'j pri'rid'as la vintr'a'n mal'lum'o'n, kiu per tim'o kaj mal'ĝoj'o plen'ig'as la anim'o'n de kamp'ar'an'a et'ul'o.

Li far'iĝ'is pli aĝ'a; sed Torent'o sam'e sorĉ'e al'tir'is al si li'a'j'n rigard'o'j'n. Li vid'is ĝi'n en plen'a sun'lum'o de l’ somer'o, tra la mol'a'j, sen'kontur'a'j nebul'vual'o'j de printemp'a'j vesper'o'j. Kaj ĉiam ĝi est'is sam'e interes'a, sam'e sorĉ'e al'log'a.

Tie fin'iĝ'as la sen'hom'a'j arb'ar'o'j, la sovaĝ'a'j mont'o'j, la mal'riĉ'a'j farm'et'o'j. Tie komenc'iĝ'as la grand'a, ne'vid'it'a mond'o, pri kiu oni pov'as leg'i en gazet'o'j kaj libr'o'j, kaj pri kiu rakont'as la film'o'j. La grand'a, ver'a mond'o est'as mal'proksim'a, post la sen'fin'a eben'o en la sud'o, post mar'o'j kaj mont'o'j. Tamen Torent'o aparten'as al ĝi, est'as ĝi'a last'a mal'grand'a urb'et'o ĉe la en'ir'ej'o al vast'eg'a'j arb'ar'o'j, kie la hom'o'j ankoraŭ viv'as tut'sam'e kiel ili'a'j ge'av'o'j.

Tie mal'proksim'e okaz'as tiom da interes'a'j kaj ne'ordinar'a'j afer'o'j! Tie est'is la grand'a milit'o, de kiu la jun'ul'o memor'as nur nutr'aĵ'kart'o'j'n, karb'id'lamp'o'j'n, gigant'a'j'n rubrik'o'j'n en la gazet'o'j kaj sen'fin'a'j'n diskut'ad'o'j'n de la plen'aĝ'ul'o'j. Tie est'as urb'eg'o'j kun luks'o kaj mir'ig'aĵ'o'j de la modern'a temp'o, tie ŝveb'as flug'maŝin'o'j super land'o'j kaj mar'o'j, tie naĝ'as gigant'a'j ŝip'o'j. Tie est'as grand'a'j diskut'o'j inter grand'a'j sinjor'o'j, kiu'j gvid'as la popol'o'j'n, est'as batal'o'j inter popol'o'j, batal'o'j inter riĉ'ul'o'j kaj mal'riĉ'ul'o'j. Tie est'as plen'plen'a viv'o, interes'a'j okaz'o'j. Sed tie ĉi, tie ĉi post la last'a posten'o de la grand'a mond'o ... Sed nun li ne pens'is pri tia'j afer'o'j, preskaŭ tut'e ne pens'is. Sam'takt'e kun la melodi'o'j, kiu'j'n la lip'o'j form'is, sen ke li mem rimark'is tio'n, ne'klar'a'j rev'o'j kaj hel'a'j, dolĉ'a'j sub'sent'o'j kant'is pli intens'a'n kant'o'n intern'e de li, la kant'o'n de l’ atend'o de tre jun'a hom'o. Ĝi plen'ig'is li'a'n tut'a'n est'aĵ'o'n per si'a plen'son'a melodi'o, kaj li'a buŝ'o rid'et'is, kaj la okul'o'j bril'et'is kvazaŭ de mal'fort'a ebri'o.

Li ven'is sur la ŝose'o'n apud la river'o kaj daŭr'ig'is sud'e'n. La aspekt'o de la ĉirkaŭ'aĵ'o ŝanĝ'iĝ'is. La voj'o'n border'is kaŝtan'arb'o'j kun blank'a'j flor'kandel'o'j sur fingr'o'simil'a'j foli'o'j. Voj'et'o post voj'et'o flank'e'n'iĝ'is al bel'a'j dom'o'j kaj dom'et'o'j kun flor'ant'a'j kaj bon'e pri'zorg'it'a'j ĝarden'et'o'j.

Kaj baldaŭ li ne plu est'is sol'a. Unu'op'e kaj kelk'op'e ven'is sur la voj'o'n ge'jun'ul'o'j kaj ali'a'j hom'o'j, ĉiu'j bel'e vest'it'a'j, ĉiu'j kun si'n'ten'o kaj vizaĝ'a esprim'o de sabat'vesper'a liber'ec'o, ĉiu'j ir'ant'e en la sam'a direkt'o.

Kelk'a'j ven'is el apud'a'j dom'o'j. Ili est'is pli laŭ'mod'e vest'it'a'j ol la ali'a'j, precip'e la knab'in'o'j, kaj el ili'a'j ŝerc'o'j kaj liber'a'j rid'o'j, el ili'a tut'a si'n'ten'o oni pov'is tuj diven'i, ke ili est'as indiĝen'o'j kaj promen'as sur hejm'a grund'o.

Ali'a'j al'ven'is de arb'ar'a'j flank'voj'o'j, plen'a'j de ŝton'o'j aŭ ŝlim'o, kiu'j al'konduk'as de, Di'o sci'as, kie. Kvankam ankaŭ tiu'j est'is sufiĉ'e bon'e vest'it'a'j, oni je la unu'a rigard'o vid'is, ke ili ne aparten'as al la lok'o. Ili'a'j mov'o'j est'as iom pez'a'j, sen'ten'a'j aŭ kvazaŭ tim'em'a'j, kelk'a'foj'e la ŝu'o'j port'as post'sign'o'j'n de dum'hor'a marŝ'ad'o trans mont'o'j'n kaj marĉ'o'j'n. El ili'a'j okul'o'j, el la tut'a'j vizaĝ'o'j el'rigard'as la mal'riĉ'ec'o kaj sub'sopir'o de grand'a'j sovaĝ'ej'o'j.

Iom antaŭ la unu'a'j dom'o'j de Torent'o ĉiu'j for'las'as la ŝose'o'n kaj sur'ir'as voj'et'o'n, kiu laŭ'ŝajn'e konduk'as arb'ar'e'n.

Tie ĉi est'as pli mult'e da hom'o'j. Kelk'a'j ir'as, ali'a'j star'as en mal'grand'a'j grup'o'j kaj babil'as. Tie kaj tie grup'et'o'j da jun'ul'o'j kaŝ'em'e nest'as post arb'et'o'j kaj dens'ej'o'j. Se oni al'proksim'iĝ'as, oni vid'as botel'o'n pas'i el man'o en man'o'n, de buŝ'o al buŝ'o, kaj nebul'ec'a'j okul'o'j kaj balbut'ant'a'j voĉ'o'j atest'as pri la kaŭz'o de la kaŝ'em'o.

Subit'e la voj'et'o fin'iĝ'as antaŭ lat'a pord'eg'o. Super tiu est'as grand'a lign'a tabul'o kun sur'skrib'o: “Popol'a park'o”.

Karlo ek'halt'is tie. Post mal'long'a atend'o li trov'is kon'at'o'n, kiu prunt'is al li iom da mon'o. Li aĉet'is bilet'o'n kaj en'ir'is.

En la mez'o de la park'o est'as sufiĉ'e vast'a eben'o, kiu laŭ'vid'e iam est'is natur'a herb'ej'et'o. Nun la ter'o est'as preskaŭ sen'herb'a, nud'ig'it'a de cent'o'j kaj cent'o'j da pied'o'j, kiu'j semajn'o'n post semajn'o mort'prem'as la rest'ant'a'j'n herb'et'o'j'n. Dekstr'e star'as grand'a danc'pavilon'o, kie polur'it'a'j blov'instrument'o'j bril'as kiel or'o kaj el'ig'as vals'o'n, kiu pov'us vek'i mort'int'o'j'n. En la fon'o est'as arb'ar'o kun voj'et'o'j, benk'o'j kaj tabl'et'o'j.

Iom hezit'e li daŭr'ig'as ir'i antaŭ'e'n per mal'long'a'j, mal'rapid'a'j paŝ'o'j. Li hav'as la sent'o'n, ke cent'o'j da okul'o'j rigard'as li'n, kaj ke ĉiu'j nur tro bon'e vid'as, ke li ne est'as hejm'e en tiu ĉi societ'o sed ven'as de mal'riĉ'a bien'o en la arb'ar'o. Kaj cert'e ili vid'as, ke li'a kostum'o est'as el mal'kar'a ŝtof'o kaj tut'e ne nov'a, ke li'a kravat'o perd'is si'a'n freŝ'ec'o'n, ke li port'as si'a'n ĉapel'o'n jam de unu jar'o. La elegant'a'j jun'ul'o'j de Torent'o vid'as tio'n kaj ebl'e rid'et'as. Tamen tio ne tre grav'as. Ĉu li ne labor'as sam'e mult'e kiel ili? Ĉu est'as li'a kulp'o, ke li ne akir'as sufiĉ'e por est'i dec'e vest'it'a? Sed ankaŭ la elegant'a'j jun'ul'in'o'j vid'as li'n. Ebl'e ili'a'j okul'o'j iom mok'bril'as, ebl'e ili'a'j rigard'o'j nur preter'glit'as li'n sen'atent'e kaj post'e rest'as ĉe iu, kies ekster'o pli konven'as al ĝoj'o kaj festen'o... Kaj li vol'as pens'i la sam'o'n: Ne est'as mi'a kulp'o ... Sed li ne fin'as la pens'o'n. Li sent'as, ke li ia'manier'e erar'as pens'ant'e tiel. Aŭ oni'ies ekster'o permes'as al oni al'parol'i knab'in'o'j'n, danc'i kun ili, ŝerc'i, am'ind'um'i — aŭ ĝi ne permes'as tio'n. La jak'o est'as kia ĝi est'as, la kaŭz'o est'as sen interes'o.

Kaj la sent'o de mal'egal'ec'o trans'form'iĝ'as en ne'klar'a'n sent'o'n de envi'o, sopir'o kaj ribel'em'o.

Sed serĉ'ant'e voj'o'n inter la dens'e star'ant'a'j grup'o'j da hom'o'j, li baldaŭ forges'as la mal'agrabl'o'n. Sen'cel'e li zigzag'as tie'n kaj tie'n kaj fin'e ating'as la arb'ar'o'n ĉe la ali'a flank'o, kie li sen'decid'e rest'as, apog'ant'e la dors'o'n kontraŭ trunk'o de arb'o.

Tie li star'as ekster la svarm'ant'a ar'o, kaj la mal'mol'a arb'o'trunk'o ia'manier'e don'as al li sent'o'n de sekur'ec'o, fort'o, mem'fid'o. Li pens'as pri neni'o. Li'a'j okul'o'j en'sorb'as kolor'o'j'n, lini'o'j'n, mov'o'j'n, kaj li'a'j'n orel'o'j'n plen'ig'as simfoni'o de mil difuz'iĝ'a'j son'o'j de vort'o'j, rid'o'j, flustr'o'j, muzik'o, pied'frap'ad'o, kiu'j'n li eĉ ne prov'as diferenc'ig'i. Kvazaŭ en sonĝ'o li rigard'as kaj aŭskult'as kaj dum'e forges'as si'n mem kaj ĉio'n ali'a'n.

Kaj tiu rigard'ad'o est'as li'a ĉef'a plezur'o. Li ne tre em'as danc'i, kaj li ne pov'as el'spez'i mon'o'n por konfit'aĵ'o'j aŭ io ali'a, eĉ ne dezir'as tio'n. Por li, kaj eĉ por mult'a'j, kiu'j loĝ'as en Torent'o, la nur'a kun'est'o en la popol'a park'o est'as sufiĉ'e da plezur'o.

Sed por li, kiel por la plej'mult'o, la ĉef'a kaŭz'o de al'ven'o est'as io ali'a. En li'a intern'o nest'as dolĉ'a'j-mal'dolĉ'a'j sent'o'j de atend'o, jun'a'j, ard'et'ant'a'j rev'o'j pri renkont'o. Ĉiu'n foj'o'n, kiam li ir'is tie'n ĉi, li pens'is: Hodiaŭ mi renkont'os iu'n. Mi kapt'os la bon'a'n moment'o'n. Mi ne est'as knab'o plu.

Kaj sam'e nun. Iom post iom la kvazaŭ sonĝ'a'j impres'o'j de l’ bol'ant'a viv'o antaŭ li pli kaj pli dens'iĝ'as en li'a intern'o. Li'a atend'o, kiu dorm'is dum moment'o, re'vek'iĝ'as kun nov'a fort'o. Li'a'j ŝveb'ant'a'j rev'o'j re'ven'as kaj kvazaŭ sieĝ'e insist'as je li'a atent'o, al'log'as, postul'as.

La vid'o iom ŝanĝ'iĝ'as, far'iĝ'as pli real'a. Oni pov'as hav'i plezur'o'n rigard'ant'e ĝi'n, sed tio est'as plezur'o de ekster'ul'o. Ĝi kontent'ig'as okul'o'j'n kaj orel'o'j'n, sed ne la al'trud'em'a'j'n rev'o'j'n, ne la postul'em'o'n de jun'a sang'o. Fin'fin'e, kio'n valor'as la nur'a al'rigard'o? La lud'o de l’ viv'o antaŭ li est'as bel'a. Sed ĝi ek'hav'as si'a'n plen'a'n signif'o'n kaj interes'o'n nur, kiam oni mem far'iĝ'as an'o de la lud'o.

Est'as kvazaŭ li vid'us antaŭ si river'o'n, kies jun'a'j fort'o'j bol'as kaj ŝaŭm'as en printemp'a liber'o. Kiom da trem'ant'a'j atend'o'j kaj dolĉ'a'j rev'o'j bril'et'as en knab'in'okul'o'j en la du'on'lum'o de la fru'somer'a nokt'o! Kiom da vek'iĝ'ant'a'j sent'o'j trem'ig'as kaj bat'ig'as la jun'a'j'n kor'o'j'n, kiom da sen'makul'a viv'o'ĝoj'o en mol'e plaŭd'ant'a'j rid'o'j kaj en mol'a'j mov'o'j de jun'a'j korp'o'j! Lamp'o'j ek'lum'as — blu'a'j, ruĝ'a'j, verd'a'j. La hom'o pli'vigl'iĝ'as, la sent'o'j far'iĝ'as pli intens'a'j. Ĉirkaŭ'e star'as betul'ar'o en nokt'a trankvil'o kaj silent'o, kaj tra verd'a'j kron'o'j bril'as la lun'o kiel or'a disk'o sur la hel'blu'a silk'o de la alt'a ĉiel'o.

Li ek'mov'iĝ'is kaj re'e komenc'is zigzag'i inter la hom'o'j, tie'n kaj re'e'n, kvazaŭ burd'o inter flor'o'j.

Li'a'j rigard'o'j kaŝ'em'e serĉ'as iu'n sign'o'n de sekret'a inter'kompren'o en la okul'o'j de la knab'in'o'j. Kelk'a'foj'e li renkont'as iom pri'mok'a'n rid'et'o'n el nigr'a'j pupil'o'j, kiu kvazaŭ dir'as: Mi kompren'as vi'a'n dezir'o'n, jun'a knab'o. Sed vi est'as tre jun'a ... Tiam li ek'hont'as kaj ŝajn'ig'as ne'kompren'o'n kaj kun indiferent'a mien'o turn'as la vizaĝ'o'n al ali'a flank'o.

Kelk'a'foj'e rigard'o'j ek'bril'et'as kvazaŭ de iu intern'a lum'o, kaŝ'it'a sub mal'lev'it'a'j okul'har'o'j, kelk'a'foj'e renkont'as li'n infan'e klar'a rigard'o, kiu re'memor'ig'as pri silent'a font'o en dorm'ant'a arb'ar'o. Tiam li ek'halt'as, konfuz'iĝ'as, atend'as. Ŝi kompren'is li'a'n sen'vort'a'n demand'o'n, li — ŝi'a'n ne'aŭd'ebl'a'n respond'o'n. Li rest'as, sed van'e atend'as nov'a'n rigard'o'n de sam'sent'o. Kio'n ŝi do dezir'as? Ke li al'parol'u ŝi'n? Sed kio'n dir'i? Ke li pet'u pri danc'o? Kia'manier'e danc'i kun tia graci'a, mol'membr'a est'aĵ'o? Sen'decid'e li mov'as la pied'o'j'n. Ĉu rest'i, ĉu for'ir'i? Ankoraŭ'foj'e li kares'as ŝi'n per rev'a, pet'ant'a rigard'o, de'turn'as si'n kaj ir'as for ... Post kelk'a temp'o li re'ven'is al la rifuĝ'ej'o ĉe la arb'o. La ĉirkaŭ'rigard'ad'o ne interes'is li'n plu. Lacamiene li plen'ŝtop'is si'a'n pip'o'n, brul'ig'is ĝi'n kaj ĉirkaŭ'volv'is si'n per nub'o de fum'o.

Subit'e iu tuŝ'is li'a'n ŝultr'o'n. Turn'int'e la kap'o'n, li re'kon'is bon'a'n kamarad'o'n, fil'o'n de najbar'o.

— Kio'n vi pri'medit'as? — tiu dir'is kun ŝerc'a serioz'ec'o. Mi vid'is vi'n tie ĉi jam antaŭ du hor'o'j, kaj sam'e vi star'is kiel nun, sen'mov'a kaj silent'a kaj tut'sol'a kiel tomb'o'ŝton'o de riĉ'ul'o. Ĉu est'as la bub'in'o'j, kiu'j turment'as vi'n? Las'u ili'n! Ven'os jam la temp'o, kiam ili suĉ'os la medol'o'n el vi'a'j ost'o'j. Anstataŭ'e ven'u kun mi, ni sid'as kelk'a'j ĉe tabl'et'o tut'e apud'e! Ni mend'os kaf'o'n por varm'ig'i ni'n; ceter'e ni hav'as gut'et'o'n da fort'ig'aĵ'o.

Vol'e-ne'vol'e Karlo rid'et'is kaj vol'e-ne'vol'e ek'ĝoj'is je la aper'o de tiu jun'ul'o, iom pli aĝ'a ol li mem. Li est'is iom fortik'a sed sam'temp'e li'a vizaĝ'o esprim'is el'kor'a'n bon'ec'o'n. Kaj est'is io ali'a ĉe li, kio fort'e lig'is Karlon al li. Li hav'is la sent'o'n kaj ankaŭ spert'is tio'n, ke Bertil est'as hom'o, kiu sci'as star'i sur propr'a'j pied'o'j, kaj al kiu neni'a situaci'o est'as tut'e ne'solv'ebl'a.

— Nu, ĉu vi ven'os?

— Volont'e mi ven'us; sed stat'as mal'bon'e en la mon'uj'o, kaj ...

— Frenez'ul'o! Kiu demand'is pri mon'o? Mi demand'is, ĉu vi vol'as trink'i kaf'o'n kun ni. Ĉu mi ankaŭ dev'as respond'i? Nu, ven'u do! Li met'is si'a'n brak'o'n ĉirkaŭ la dors'o'n de Karlo kaj ŝov'is li'n antaŭ si. Iom ĝen'it'e sed kun sent'o de intern'a varm'o Karlo akcept'is la propon'o'n.

Ili al'iĝ'is al la atend'ant'a'j kamarad'o'j. Kaf'o est'is al'port'at'a, kaj ili komenc'is trink'i kaj manĝ'i kuk'o'j'n. Post el'trink'o ili kun silent'a inter'konsent'o re'plen'ig'is la tas'o'j'n du'on'e. Bertil dum moment'o ekzamen'is la ĉirkaŭ'o'n kaj post'e el'poŝ'ig'is botel'o'n kaj rapid'e kaj lert'e plen'plen'ig'is la tas'o'j'n per brand'o. Al Karlo la part'o'pren'o de mal'permes'it'a trink'ad'o est'is tut'e nov'a kaj vol'e-ne'vol'e li ĉirkaŭ'rigard'is kun iom da mal'trankvil'o. Sed ekzamen'ant'e la apud'a'j'n tabl'o'j'n, li vid'is tie kaj tie du'on'e kaŝ'it'a'j'n botel'o'j'n kaj vizaĝ'o'j'n kun varm'a kolor'o, aŭd'is voĉ'o'j'n de ne'normal'a vigl'ec'o.

La el'trov'o ia'manier'e kontent'ig'is li'n.

— Ni ne est'as la sol'a'j, — li dir'is signif'e kaj iom gaj'e.

— Ĉu vi opini'is tio'n? — demand'is Bertil kun bru'a rid'o. — La hom'o'j est'as kned'it'a'j el unu past'o.

Post la unu'a glut'o la humor'o tuj pli'bon'iĝ'is. Cert'e la brand'o sol'a ne efik'is tio'n, pli kred'ebl'e la sci'o, ke ili sid'as tie ĉi kaj trink'as brand'o'n sur lok'o, kie tio est'as mal'permes'it'a.

Ili trink'as, ŝerc'as, rid'as. Blu'a'j, verd'a'j kaj ruĝ'a'j lamp'o'j lum'as sur rid'ant'a'j'n vizaĝ'o'j'n kaj profund'e verd'a'j'n foli'amas'o'j'n. Muzik'o tondr'as, hom'o'j bru'as. Tra la vual'o de bon'sent'ig'a ebri'et'o la tut'a viv'o aspekt'as kiel paradiz'a est'ad'o.

Subit'e iu dir'as, ke oni danc'u. La propon'o est'as tuj akcept'at'a. Oni pag'as, kaj kun'e ili ir'as al la pavilon'o.

Sed tie Bertil iom posten'iĝ'as kaj el'poŝ'ig'as si'a'n pip'o'n. Karlo rimark'as tio'n, kaj ĝi ŝajn'as al li kvazaŭ romp'et'o de la bon'a humor'o.

— Ĉu vi ne danc'os?

— Pardon'u! Mi hav'as tro pez'a'j'n pied'o'j'n. Sed mi atend'os kaj dum'e al'rigard'os, kiel furioz'as la jun'ul'ar'o.

Karlo paŝ'is plu'e'n. Ĝust'e ĉe la en'ir'ej'o al la pavilon'o li subit'e trov'is si'n antaŭ knab'in'o, kiu star'is tut'e sol'a kaj ŝajn'e en'pens'iĝ'int'a. Sen pri'pens'i, ĉu li kuraĝ'u aŭ ne, li tuj lev'is la ĉapel'o'n kaj pet'is pri danc'o. Kaj ŝi lev'is la okul'o'j'n, klin'et'is la kap'o'n sen'vort'e kaj pren'is li'a'n brak'o'n.

Ĉio okaz'is tiel rapid'e kaj sen'konsider'e, ke li konsci'iĝ'is pri si'a far'o nur, kiam li est'is pag'int'a la en'ir'o'n kaj ili jam star'is sur la plank'o de la danc'ej'o. Sed est'is jam tro mal'fru'e pri'pens'i, ĉu li ag'is mal'sprit'e aŭ ne. Kaj ili en'miks'iĝ'is inter la kirl'e mov'iĝ'ant'a'j'n par'o'j'n.

Unu'e li iom mir'is pri si'a ne'atend'it'a kuraĝ'o, sed baldaŭ li intern'e pri'rid'et'is si'n mem. Kial li antaŭ'e est'is tiel mal'sprit'e sen'kuraĝ'a antaŭ tiu unu'a paŝ'o de al'proksim'iĝ'o? Kvankam la afer'o hav'is la freŝ'ec'o'n de io tut'e nov'a, li jam rigard'is ĝi'n kiel sufiĉ'e simpl'a'n kaj facil'a'n entrepren'o'n. Nu, ĉu li'a'j paŝ'o'j est'as sufiĉ'e lert'a'j kaj ĉu li gvid'as ŝi'n kiel bon'a kavalir'o, pri tio li ne kuraĝ'is pens'i. Sufiĉ'os, se ŝi ne pri'mok'os li'n.

Nur post la danc'o ven'is en li'a'n kap'o'n, ke li ankaŭ dev'as dir'i i'o'n al ŝi. Li balbut'is i'o'n ne tre elekt'it'a'n, kio ŝajn'e las'is ŝi'n tut'e indiferent'a, ebl'e eĉ for'tim'ig'is ŝi'n, ĉar ŝi dir'is, ke ŝi nun dev'as ir'i hejm'e'n. Sed tiam re'e ek'son'is la muzik'o, kaj li de'nov'e pet'is pri permes'o, kaj post moment'o da hezit'o ŝi konsent'is.

Sed post'e ŝi dir'is “bon'a'n nokt'o'n” kaj vol'is for'ir'i.

— Jam ... ? — li dir'is mal'gaj'e. — Post tiu'j mal'long'a'j minut'o'j! ... Ĉu vi ne permes'as, ke mi akompan'u vi'n hejm'e'n?

— Se vi bon'vol'as, jes.

Subit'e Karlo ek'memor'is pri Bertil kaj la ali'a'j kamarad'o'j kaj ŝtel'e rigard'is flank'e'n. Bertil star'is sur la sam'a lok'o, trankvil'e sorb'ant'e si'a'n pip'o'n. Ĉu li ne pri'rid'as? Karlo renkont'is li'a'n rigard'o'n, serioz'a'n kaj en'pens'iĝ'int'a'n, kaj ŝajn'is al li, ke Bertil klin'et'as la kap'o'n kvazaŭ dir'ant'e. Ir'u vi! Mi jam trov'os la voj'o'n al la hejm'o.

Kaj ili ek'ir'is. Li komenc'is parol'i, komenc'e iom hezit'e, post'e pli flu'e, kaj baldaŭ li mem mir'is pri si'a parol'pov'o, pri kiu li antaŭ'e ne sci'is. Ver'dir'e li parol'is nur pri la plej ĉiu'tag'a'j afer'o'j, afer'o'j tiel rid'ind'e mal'grav'a'j, ke neniam est'us ven'int'a en li'a'n kap'o'n parol'i pri tia'j al iu kamarad'o almenaŭ ne tiel serioz'e, kiel li nun trakt'is ili'n. Sed li hav'is la sent'o'n, ke la vort'o'j kaj fraz'o'j per si mem ne tre grav'as kaj ke ili hav'as iu'n tut'e ali'a'n signif'o'n ol ordinar'e kaj mir'ig'e esprim'as ĝust'e tio'n, kio'n li intern'e sent'as kaj vol'as dir'i.

Ŝi loĝ'is apud Torent'o, kaj baldaŭ ili star'is antaŭ mal. nov'eg'a dom'et'o, iom flank'e de la voj'o. Tut'e proksim'e lev'iĝ'is la alt'forn'o'j kiel griz'a'j, polv'a'j gigant'o'j ĝust'e kie star'is la last'a'j kaŝtan'arb'o'j de la voj'o. Ĉirkaŭ la griz'iĝ'int'a trunk'dom'et'o star'is kelk'a'j betul'o'j, plej proksim'e du-tri veget'ant'a'j pom'arb'o'j kaj ver'a dens'ej'o de siring'o'j.

Ili ek'halt'is, kaj ŝi don'is al li la man'o'n kaj dank'is pro la akompan'o. Sed tio ne tre plaĉ'is al li.

— Kial en'ir'i? Est'os dimanĉ'o morgaŭ — hodiaŭ, mi vol'as dir'i — kaj vi hav'os temp'o'n por ripoz'i. Rest'u ankoraŭ moment'o'n! Kaj kun ŝi'a man'o en la si'a li daŭr'ig'is la flustr'ad'o'n. Vid'ant'e benk'et'o'n, kiu star'is en laŭb'o, kiu'n form'is la siring'o'j, li mild'e kun'tir'is ŝi'n tie'n, sid'ig'is ŝi'n kaj mem pren'is lok'o'n apud ŝi. Iom hezit'e li met'is si'a'n brak'o'n ĉirkaŭ ŝi'a'n tali'o'n. Kvazaŭ en sonĝ'o li rigard'is ŝi'a'n vizaĝ'o'n, ŝi'a'j'n griz'verd'a'j'n okul'o'j'n kun ili'a intern'a lum'et'o, ŝi'a'j'n bel'form'a'j'n, mal'dik'a'j'n lip'o'j'n, kiu'j kvazaŭ al'tir'is li'n. Kaj li'a kap'o pli kaj pli proksim'iĝ'is al ŝi'a.

Sed subit'e ŝi rekt'ig'is si'n kaj kun mild'a per'fort'o de'lig'is li'a'n brak'o'n de si'a tali'o.

— Las'u tio'n! — ŝi dir'is kaj rigard'is li'n kun serioz'a mien'o. — Mi dev'as en'ir'i.

Ili el'ir'is el la laŭb'o, kaj de'nov'e ŝi don'is si'a'n man'o'n por adiaŭ'o.

— Ĉu vi koler'as je mi? — Karlo demand'is iom konfuz'it'e. — Ne. Sed mi dev'as en'ir'i.

— Se vi ne koler'as je mi ... ĉu mi pov'os re'e renkont'i vi'n...? Ŝi rigard'is li'n kvazaŭ ekzamen'ant'e, kvazaŭ ŝi vol'as rigard'i en li'a'n anim'o'n, kaj post'e la anim'o en ŝi'a'j okul'o'j ŝajn'is mal'proksim'iĝ'i kaj for'fand'iĝ'i, kvazaŭ ŝi ne rigard'as plu ekster'e'n sed en si'n mem.

Post moment'o ŝi'a'j okul'o'j re'viv'iĝ'is, kaj ŝajn'is al li, ke est'as esprim'o de dolor'o en la vizaĝ'o.

— Est'os pli bon'e, ke ni ne renkont'os ni'n.

— Kial? Ĉu mi do mal'plaĉ'as al vi?

— Ne, tut'e ne. Tamen ... est'os plej bon'e por vi, se vi ne renkont'os mi'n plu.

— Vi nur ŝerc'as. Aŭ mi tamen mal'plaĉ'as al vi? Mi tre ĝoj'us, se mi pov'us re'e renkont'i vi'n. Kial vi ne vol'as?

— Mi vol'us. Kaj vi ne mal'plaĉ'as al mi, mi asert'as. Tamen mi ne pov'os.

Sed li'a'j rigard'o'j pet'eg'is kaj kares'is kaj ne vol'is las'i ŝi'n sen promes'o.

— Dir'u, kial!

— Se mi nur pov'us! Sed mi ne pov'as. Sed fin'e ŝi ŝajn'is rezign'i antaŭ li'a'j pet'ant'a'j rigard'o'j, kaj je li'a demand'o, ĉu li morgaŭ vesper'e re'vid'os ŝi'n en la park'o, ŝi klin'is la kap'o'n kaj mov'is la lip'o'j'n kiel por dir'i jes. Post'e ŝi prem'is li'a'n man'o'n kaj sen'vort'e for'las'is li'n.

II.

Post kelk'hor'a, sen'sonĝ'a dorm'o Karlo vek'iĝ'is tut'e re'freŝ'ig'it'a. Larĝ'a, varm'kolor'a stri'o de sun'lum'o en'fal'is tra la fenestr'et'o de la sub'tegment'a mal'grand'a ĉambr'o, kie li kaj unu pli jun'a frat'o kuŝ'is. Est'is ankoraŭ fru'e. La frat'o dorm'is trankvil'e. En la kuir'ej'o, kiu est'is rekt'e sub'e, est'is tut'e silent'e. Ver'ŝajn'e la ge'patr'o'j kaj la ge'frat'o'j ankoraŭ dorm'is.

Dum kelk'a temp'o li rest'is en la lit'o, rigard'ant'e la mov'iĝ'o'n de la sun'stri'o sur la kontraŭ'a mur'o kaj pens'ant'e pri si'a nokt'a aventur'o.

Enjo ŝi nom'iĝ'as. Ĉu ŝi est'as bel'a? Li prov'is re'memor'ig'i ŝi'a'n vizaĝ'o'n — la okul'o'j'n, la har'o'j'n, la naz'o'n, la buŝ'o'n. Sed van'e. Li nur pov'is memor'i, ke la okul'o'j hav'is iu'n griz'verd'a'n kolor'o'n kaj kvazaŭ lum'et'is de intern'a bril'et'o, ke ŝi'a'j lip'o'j est'is mal'dik'a'j kaj kun'prem'it'a'j. Ŝajn'is al li, ke li pov'as tut'e klar'e vid'i ŝi'a'n vizaĝ'o'n, sed tamen li tut'e ne pov'is dir'is, kiel ŝi aspekt'is.

Sed kial ŝi tiel strang'e kondut'is? Kial ŝi ne vol'is renkont'i li'n plu? Li neniel pov'is trov'i akcept'ebl'a'n kaŭz'o'n kaj fin'e supoz'is, ke ŝi'a kondut'o est'is iu strang'a manier'o far'i si'n interes'a. Ebl'e la vir'in'o'j est'as tia'j, li pens'is. Dir'as i'o'n, sed pens'as kaj dezir'as i'o'n tut'e ali'a'n. Pri tio li ja aŭd'is, pri tio li leg'is en novel'o'j de gazet'o'j, tio'n li mem vid'is en la kin'o. Sed ĉu la hom'o'j, la aŭtor'o'j kaj la film'o'j dir'as la ver'o'n tiu'rilat'e? Li tut'e ne medit'is pri tio pli fru'e, kaj eĉ nun li ne pov'is konvink'iĝ'i pri la prav'ec'o de la asert'o'j.

Tamen — ĉu oni pov'us ali'manier'e klar'ig'i ŝi'a'n strang'a'n kondut'o'n? Kiam li vol'is kis'i ŝi'n kaj ŝi protest'is, ŝi ebl'e dezir'is ĝust'e tio'n, ke li kis'u ŝi'n? Kaj ĉar li ne kis'is ŝi'n, ŝi trov'is li'n mal'kuraĝ'a kaj mal'saĝ'a? Ebl'e.

Pov'as est'i, ke ili est'as tia'j. Se la vir'in'o'j esprim'as iu'n dezir'o'n, oni do dev'as far'i la mal'o'n por est'i komplez'a al ili. Strang'a afer'o. Sed ebl'e ili kred'as, ke tia'j mistifik'o'j far'as ili'n interes'a'j, aŭ ili tut'e simpl'e trov'as plezur'o'n en strang'a si'n'ten'o.

Li ne pov'is solv'i la problem'o'n, sed decid'is ekzamen'i ĝi'n pli bon'e ven'ont'a'n vesper'o'n.

Nun li aŭd'is bru'o'n el la kuir'ej'o. Kred'ebl'e la patr'in'o pret'ig'as la kaf'o'n. Li lev'is si'n, vest'is si'n du'on'e kaj mal'supr'e'n'ir'is por lav'i si'n.

La patr'in'o rigard'is li'n mir'ig'it'e.

— Vi est'as jam sur la pied'o'j? Ĉu vi ne re'ven'is tre mal'fru'e? — Ne tre.

La patr'o komenc'is mov'i si'n sub la kovr'il'o, lev'is la kap'o'n kaj post larĝ'a osced'o dir'is:

— Est'as bon'eg'e. Sur'met'u ali'a'n vest'o'n kaj akompan'u pa'nj'o'n en la brut'ej'o'n! Anjo kred'ebl'e dorm'os ĝis tag'mez'o. Ŝi ir'is hieraŭ vesper'e al la popol'park'o en Torent'o, kaj post la tie'a nokt'a ekzerc'ad'o ŝi cert'e ne est'as vek'ebl'a. Sed kie est'is vi? — Ankaŭ mi est'is tie. Sed mi ne vid'is ŝi'n.

— Ankaŭ vi! Ver'dir'e la danc'ej'o'j est'as kvazaŭ daŭr'ig'a'j lern'ej'o'j. La tut'a infan'ar'o kur'as tie'n. Esper'ebl'e ili tie en'kap'ig'as, kio'n ili mal'akcept'is en la popol'a lern'ej'o. Ĉu ne? Sed post tiu'j akr'aĵ'o'j li trankvil'iĝ'is kaj komenc'is tiel detal'e el'demand'i Karlon pri la park'o kaj la viv'o tie, ke oni pov'us supoz'i, ke li mem hav'as grand'a'n dezir'o'n ir'i tie'n. Kaj ebl'e li hav'is, malgraŭ si'a grumbl'ad'o. Sed li ne est'is plu jun'a.

La tut'a'n tag'o'n li'a intern'o est'is plen'a de hel'a'j rev'o'j pri la renkont'o en la ven'ont'a vesper'o, kaj ŝajn'is al li, ke la sun'o mult'e pli mal'rapid'e ol ordinar'e far'as si'a'n voj'o'n trans la ĉiel'o'n. Sed iom post iom ali'a pens'o komenc'is mal'trankvil'ig'i li'n. Kia'manier'e hav'ig'i iom da mon'o?

Li kalkul'is la rest'ant'a'j'n mon'er'o'j'n. Ili sufiĉ'os por en'ir'o kaj por tri danc'bilet'o'j. Sed se li renkont'us ŝi'n jam antaŭ la en'ir'ej'o? Tiam est'us mal'ĝentil'e ne pag'i en'ir'o'n ankaŭ por ŝi. Kaj post'e li dev'us invit'i ŝi'n al kaf'o aŭ almenaŭ aĉet'i iu'j'n dolĉ'aĵ'o'j'n.

Ebl'e la patr'o don'us mon'o'n, se li demand'us. Sed li ne vol'is demand'i, ne pro tim'o de grumbl'ad'o, sed pro fier'ec'o. Se la patr'o ne vol'as kompren'i la afer'o'n, est'as pli bon'e las'i li'n en trankvil'o kaj prov'i ali'a'j'n voj'o'j'n.

Post'tag'mez'e li fin'e ir'is la mal'long'a'n voj'o'n al la najbar'a bien'o kaj trov'is si'a'n amik'o'n ekster'dom'e, kuŝ'ant'a'n sur la herb'o.

Li klar'ig'is al li si'a'n bezon'o'n.

— Kompren'ebl'e mi prunt'os mon'o'n al vi, respond'is Bertil. Mi bon'e kompren'as vi'a'n stat'o'n. Kaj ne zorg'u pri la re'pag'o, ĝi ne est'as urĝ'a!

Li silent'is moment'o'n kaj post'e daŭr'ig'is per mal'laŭt'a voĉ'o:

— Mi mal'ŝat'as en'miks'iĝ'i en afer'o'j'n de ali'a'j hom'o'j. Tamen, se vi ne koler'iĝ'us, mi vol'us don'i konsil'et'o'n al vi.

— Mi ne koler'iĝ'os. Dir'u!

— Nu do, est'u iom si'n'gard'a rilat'e al la jun'ul'in'o'j! Se vi ir'os kun knab'in'o, vi ne dev'as las'i vi'a'n prudent'o'n hejm'e. Vi pov'os trov'i bon'a'n knab'in'o'n, sed ankaŭ iu'n kun ali'a'j kvalit'o'j. Ili est'as de divers'a'j spec'o'j. Kaj pro tio est'as plej bon'e iom'et'e atent'i pri ili — kaj ankaŭ pri si mem.

— Bon'e. Sed mi ne intenc'as far'iĝ'i patr'o.

— Kompren'ebl'e ne. Neniu'j jun'ul'o'j dezir'as tio'n, tamen sufiĉ'e mult'a'j far'iĝ'as. Tio ne de'pend'as nur de bon'a'j intenc'o'j. Nu, kaj krom tio ekzist'as tie en Torent'o kelk'a'j aĉ'ul'in'o'j, kvazaŭ ĉies'ul'in'o'j, kiu'j pov'as est'i danĝer'a'j. Vi kompren'as? Kelk'a'j aspekt'as sufiĉ'e freŝ'a'j por tromp'i nov'ul'o'n.

Karlo ruĝ'iĝ'is kaj dir'is iom ĝen'it'e:

— Mi kompren'as vi'a'n bon'a'n vol'o'n. Sed mi ne vol'as post'kur'i ĉiu'j'n knab'in'o'j'n, kaj mi ne vol'as far'i best'aĵ'o'j'n. Do ...

— Vid'u, nun vi tamen iom'et'e koler'iĝ'is. Sed tio ne grav'as. Kaj mi kred'as al vi. Sed pri ven'ont'a'j okaz'o'j oni ne pov'as anticip'e decid'i. Kaj kompren'ebl'e mi ne trud'as mi'a'j'n konsil'et'o'j'n al vi.

— Ĉu vi do mem spert'is? Rid'et'o ek'lud'is ĉirkaŭ la lip'o'j de Bertil, kaj li'a'j blu'a'j okul'o'j bril'is bon'kor'e en li'a sun'brun'ig'it'a vizaĝ'o.

— Mi spert'is neni'o'n. Tia'j afer'o'j ne interes'as mi'n tre. Sed ĉar mi labor'as en Torent'o, mi aŭd'is sufiĉ'e mult'e pri tio kaj tio, pri tiu kaj tiu. Kaj mi hav'as bon'a'j'n okul'o'j'n. La hom'o'j est'as kned'it'a'j el unu past'o. Unu foj'o'n li, ali'a'n foj'o'n mi. Ĉiu est'as kapabl'a far'i mal'saĝ'aĵ'o'n. Tial est'as bon'e, se oni almenaŭ prov'as konserv'i iom da prudent'o.

— Kio'n vi do opini'as pri tiu knab'in'o, pri Enjo?

— Mi neni'o'n opini'as. Mi vid'is ŝi'n kelk'a'foj'e, sed sci'as neni'o'n pri ŝi. Ŝi aspekt'as serioz'a; tio est'as la sol'a, kio'n mi pov'as opini'i. Rimark'u, aspekt'as. Se ŝi ĉagren'os vi'n, vi ne dir'u, ke mi asert'is, ke ŝi est'as serioz'a.

— Nu, nu, est'as tut'e bon'e, kaj mi ne koler'as. Se tent'ul'in'o'j ven'os, mi re'memor'os vi'a'j'n konsil'o'j'n. Ĉu vi mem ir'os al la park'o hodiaŭ?

— Ne, mi ja est'is tie hieraŭ. Sufiĉ'as. Hodiaŭ vesper'e mi ir'os sur la lag'o'n por met'i hok'ar'faden'o'n por la perk'o'j. Tia kapt'ad'o est'as pli interes'a.

Kaj Karlo for'ir'is. Ven'is la vesper'o. Post la manĝ'o li intenc'is dir'i, kie'n li ir'os. Sed rigard'ant'e la sulk'a'j'n, lac'a'j'n vizaĝ'o'j'n de la patr'o kaj patr'in'o, li ek'hav'is la sent'o'n, ke tio est'us sen'senc'a. Ili tamen ne kompren'us, ne vol'us kompren'i. Ili nur demand'us pri kaŭz'o, grumbl'us aŭ mok'us. Kial do parol'i? Se ili tut'e ne hav'as kompren'o'n por li kaj li'a'j afer'o'j, est'as pli bon'e, ke li rest'ig'as si'a'j'n pens'o'j'n kaj inklin'o'j'n en si'a intern'o.

Kaj, sen dir'i i'o'n ajn, ili ŝtel'e for'las'is la hejm'o'n. En la trankvil'o de la sun'sub'ir'o li re'e ir'is la voj'o'n al sud'o. La ĉiu'tag'a'j kaj ne tre gaj'a'j impres'o'j el la hejm'o baldaŭ est'is for'viŝ'at'a'j de la nov'a sent'o, kiu tut'e okup'is li'a'n anim'o'n kaj kvazaŭ plen'ig'is ĝi'n per plen'akord'a intern'a kant'o.

Kiam li al'ven'is, li pov'is trov'i Enjon nek ekster la park'o nek intern'e.

Est'as ankoraŭ tre fru'e, li pens'is. Ŝi tuj ven'os. Kaj dum li atend'is, li sen'cel'e kaj sen'intenc'e ir'ad'is tie'n kaj re'e'n en la park'o, kvazaŭ pel'at'e de intern'a mal'trankvil'o. La bol'ant'a'n viv'o'n li ne pri'atent'is. Ĝi ne interes'is li'n plu. Li rimark'is tiu'n ŝanĝ'iĝ'o'n en si mem kaj rid'et'is, Kia'manier'e koncern'as mi'n tiu foir'a viv'o? li demand'is si'n mem. Neniel! De kiam li renkont'is ŝi'n, est'is pas'int'a'j nur iom pli ol du'dek hor'o'j. Ĉu ver'e nur tiom? Ŝajn'is al li, ke est'as long'a, long'a temp'o de tiam. Ne nur pro la atend'ad'o. Li sent'is, kvazaŭ li mem ŝanĝ'iĝ'is kaj pli'aĝ'iĝ'is. Hodiaŭ li est'as jun'a vir'o, hieraŭ li est'is grand'a knab'o.

Unu hor'o pas'is; sed ŝi tamen ne ven'is, kaj li komenc'is riproĉ'i ŝi'n en si'a'j pens'o'j. Ĉu ankaŭ tio est'as knab'in'a artifik'o? Ĉu ebl'e est'as plezur'o al ŝi turment'et'i li'n tia'manier'e? Dum si'a vag'ad'o li okaz'e ek'halt'is ĉe grup'et'o da vir'o'j, kelk'a'j tre jun'a'j, kelk'a'j pli aĝ'a'j. Ili diskut'is pri iu'j soci'a'j afer'o'j, sufiĉ'e vigl'e, sed bon'ord'e kaj ne tre laŭt'e. Laŭ'ŝajn'e ili tut'e mal'atent'is la danc'ad'o'n kaj la ali'a'j'n plezur'o'j'n de la lok'o. Karlo aŭskult'is la fraz'o'j'n kaj iom sci'vol'em'e rigard'is la vizaĝ'o'j'n. Est'is iom pli da inteligent'o kaj energi'o en tiu'j vizaĝ'o'j ol en la grand'a hom'amas'o.

Li kon'is kelk'a'j'n laŭ'vid'e, ĉar li jam antaŭ'e renkont'is ili'n tie ĉi. Preskaŭ ĉiam ili diskut'ad'is, unu ĉiam port'is pak'o'n da gazet'o'j kaj libr'et'o'j sub la brak'o, preskaŭ neniam li vid'is ili'n danc'i. Li sci'as, ke ili est'as radikal'ul'o'j, kiu'j propagand'as por iu'j labor'ist'a'j ide'o'j, kiu'j'n li tre mal'mult'e kon'as.

Li ne hav'is interes'o'n por tia'j afer'o'j, sed tamen li dum kelk'a temp'o rest'is ĉe la grup'et'o, ĉar iel la hom'o'j mem interes'is li'n kaj plaĉ'is al li.

La vir'o kun la gazet'o'j kelk'a'foj'e observ'is li'n dum moment'o. Subit'e li al'paŝ'is kun gazet'o en la man'o.

— Aĉet'u gazet'o'n! — li dir'is kun voĉ'o, kiu du'on'e pet'is, du'on'e postul'is.

Karlo sku'is la kap'o'n kaj kompren'ig'is, ke mank'as al li mon'o.

La vir'o mezur'is li'n per ekzamen'a rigard'o.

— Ebl'e vi dir'as la ver'o'n. Sed se vi promes'as, ke vi leg'os ĝi'n, mi donac'os al vi numer'o'n. Se vi renkont'os mi'n post semajn'o, vi dir'os, kiel la en'hav'o plaĉ'is al vi. Ĉu konsent'it'e?

Karlo ne em'is leg'i la gazet'o'n; sed, por liber'iĝ'i de la hom'o, li murmur'is “jes” kaj akcept'is. Pro nur'a ĝentil'ec'o al la grup'an'o'j li dum moment'o rigard'is la unu'a'n paĝ'o'n, sed vid'is preskaŭ nur la titol'o'n: “La Flam'o”, en krud'a'j kaj kvazaŭ energi'radi'ant'a'j liter'o'j.

La mol'ton'a krepusk'et'o de la hel'a nokt'o jam volv'is si'n ĉirkaŭ la lok'o, kaj re'e oni lum'ig'is la lamp'o'j'n. Karlo jam perd'is la esper'o'n renkont'i Enjon, kiam li fin'e vid'is ŝi'n ĉe la en'ir'ej'o. Kun bat'ant'a kor'o li rapid'is tie'n, rigard'ant'e al la flank'o'j por vid'i, ĉu iu kon'at'o vid'as li'n.

Li'a rigard'o renkont'is ŝi'a'n, kaj kiam li don'is al ŝi si'a'n man'o'n, li hav'is la sent'o'n, ke ĝi trem'et'as inter ŝi'a'j et'a'j fingr'o'j.

— Ĉu vi long'e atend'is mi'n?

— Jes, tre long'e. Sed tio ne grav'as. Ili for'ir'is de la en'ir'ej'o kaj komenc'is vag'et'i sur la voj'et'o'j en la ekster'a'j part'o'j de la park'o. Ambaŭ silent'is, kaj Karlo ŝtel'e rigard'is ŝi'a'n vizaĝ'o'n. Tia ŝi do aspekt'as, ne tut'e laŭ li'a imag'o, sed tamen sufiĉ'e bel'a.

Enjo ek'sent'is li'a'n rigard'o'n.

— Kial vi okul'um'as mi'n tiel?

— Vi aspekt'as tre serioz'a, — li respond'is, memor'ant'e la vort'o'j'n de Bertil, kiu'j laŭ'ŝajn'e est'is tut'e prav'a'j.

— Ĉu tio mal'plaĉ'as al vi?

— Ne, kontraŭ'e. Sed la plej mult'a'j knab'in'o'j ne est'as tia'j. Post'e ili re'e silent'is. Ŝajn'e ŝi en'pens'iĝ'is kaj preskaŭ forges'is li'n. Li, si'a'flank'e, kred'is si'a'n silent'o'n mal'ĝentil'a, sed van'e prov'is trov'i i'o'n por dir'i. Fin'e li propon'is al ŝi danc'i aŭ trink'i kaf'o'n.

— Mi ne tre ŝat'as. Se vi ne kontraŭ'as, mi prefer'as el'ir'i el la park'o kaj far'i promen'et'o'n.

Li iom'et'e mir'is pri ŝi'a propon'o, sed ĝoj'e konsent'is for'las'i la park'o'n. Ekster'e hom'a'j rigard'o'j ne tiel ĝen'os ili'n, kaj li hav'os ŝi'n pli por si mem.

Ven'int'e sur la grand'a'n voj'o'n ili sen'vort'e sed kvazaŭ inter'konsent'int'e sur'ir'is ali'a'n ŝose'o'n, kiu konduk'is okcident'e'n, rekt'e en dens'a'n, mal'hel'a'n pice-arb'ar'o'n. Tie est'is neniu'j dom'o'j je distanc'o de mult'a'j kilo'metr'o'j, kaj ili ne bezon'is tim'i sci'vol'em'a'j'n rigard'o'j'n de kon'at'o'j aŭ ali'a'j.

Kiam Torent'o est'is mal'aper'int'a post kurb'iĝ'o de la voj'o, Enjo komenc'is parol'i. Ŝi demand'is pri li memor'i li'a hejm'o, li'a labor'o kaj ali'a'j ĉiu'tag'a'j afer'o'j. Li respond'is mal'long'e — parol'i pri si mem kaj si'a sufiĉ'e mal'riĉ'a hejm'o iom ĝen'is li'n. Anstataŭ pli'e rakont'i li demand'is ŝi'n per simil'a'j fraz'o'j. Tiam ŝi rakont'is, ke ŝi'a patr'o est'as mort'int'a, kaj ke ŝi loĝ'as kun'e kun la patr'in'o kaj unu frat'o en la dom'et'o, kie li jam est'is. La patr'in'o komenc'as mal'jun'iĝ'i kaj est'as mal'san'em'a. La frat'o, unu jar'o'n pli jun'a ol Enjo, labor'as en la lamen'ej'o. Mult'e li ne akir'as, sed la famili'o tamen pov'as honest'e viv'i.

Vol'e-ne'vol'e li ek'rigard'is al ŝi'a'j vest'o'j. Tut'e per si mem ven'is en li'a'n kap'o'n la pens'o, ke la vest'o'j de li'a kun'ul'in'o est'as rezult'o de labor'o de tiu jun'a famili'estr'o, kiu ebl'e ne pov'as re'ten'i por si mem sufiĉ'e da mon'o por aĉet'i bon'a'n kostum'o'n. Kaj plaĉ'is al li, kiam li trov'is, ke ŝi'a'j vest'o'j est'as modest'a'j, eĉ uz'it'a'j. Cert'e ŝi ne est'is postul'int'a pli ol neces'e. Kaj kio'n far'i? Ŝi ja ne pov'as ir'i nud'a.

Tia'j et'a'j kaj mal'grav'a'j konfid'aĵ'o'j iom post iom pli proksim'ig'is ŝi'n al li. La est'aĵ'o de li'a'j jun'a'j rev'o'j far'iĝ'is pli real'a pli simil'a al li mem. Kaj sam'temp'e li'a'j en la ĉiel'o ŝveb'int'a'j rev'o'j sur'ter'iĝ'is kaj trans'form'iĝ'is en sent'o'n de trankvil'ig'a feliĉ'o. Ili est'is jam sufiĉ'e mal'proksim'e de Torent'o, kaj ŝi propon'is, ke ili re'ir'u. Sed tio ne plaĉ'is al li, kaj li serĉ'is iu'n pretekst'o'n por ir'i pli for'e'n.

— Ĉu vi sci'as pri la Martir'a font'o? Ĝi dev'as est'i ie proksim'e.

— Jes, ĝi est'as tut'e apud'e, cent metr'o'j'n de la voj'o. Ĉu vi dezir'as vid'i ĝi'n? Li jes'is, kaj ili for'las'is la voj'o'n kaj en'ir'is en la arb'ar'o'n, — ŝi antaŭ'e por montr'i la direkt'o'n. Baldaŭ ili star'is ĉe la rand'o de la mal'grand'a font'o, kiu kuŝ'is nigr'a kaj trankvil'a en dens'ej'o de jun'a'j, alt'trunk'a'j tremol'o'j. Nur la plaŭd'et'o de la el'flu'ant'a akv'o aŭd'iĝ'is en la nokt'o'mez'a silent'o, son'ant'a kiel preskaŭ ne'rimark'ebl'a susur'ad'o inter ŝton'o'j kaj herb'et'o'j.

Per kelk'a'j vort'o'j ŝi rakont'is la legend'o'n pri la font'o. Antaŭ preskaŭ mil jar'o'j oni ŝton'mort'ig'is tie ĉi, laŭ'dir'e, la unu'a'n krist'an'a'n misi'ist'o'n de tiu ĉi provinc'o. Kie li mort'is, el'ŝpruc'is tiu font'o el la ter'o.

Li ek'sid'is sur la ter'o, ŝi sur ŝton'o kelk'a'j'n paŝ'o'j'n de li. Sen'vort'e li rigard'is ŝi'n, la font'o'n kaj la for'flu'ant'a'n akv'o'stri'et'o'n, kiu spegul'e bril'et'is en la nokt'a lum'o.

Strang'a sent'o ek'kapt'is li'n. Mil jar'o'j! Kiom da temp'o, kiom da tag'o'j kaj nokt'o'j! Sed cert'e la somer'a nokt'o sam'e silent'e kaj kviet'e kiel nun en'volv'is la ter'o'n per si'a'j hel'a'j, mol'a'j vual'o'j. Ebl'e la mal'amik'a'j hom'o'j ĝust'e dum tia nokt'o mort'bat'is la kompat'ind'a'n predik'ist'o'n. Sed sam'e mol'son'e kiel nun susur'is la el'flu'ant'a akv'o, ĉar kred'ebl'e ĝi ekzist'is jam antaŭ'e, sam'e dolĉ'e ven'is odor'o'j de herb'o'j, flor'o'j kaj foli'o'j, sam'e pal'e lum'et'is la du-tri apenaŭ vid'ebl'a'j stel'o'j sur la hel'a ĉiel'o. Aŭ pov'as est'i, ke la tut'a afer'o est'as nur'a dir'aĵ'o. Ebl'e ŝtel'ir'is jun'ul'o kaj jun'ul'in'o al la silent'a bosk'o kun la plaŭd'ant'a font'et'o por flustr'i unu al la ali'a la hezit'em'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j'n for'tim'ig'is la akr'a lum'o de la tag'o.

Antaŭ mil jar'o'j ... Post mil jar'o'j ... Ĉu la land'o tiam sam'sam'e ripoz'os en kviet'o de la somer'a nokt'o'mez'o ... ĉu jun'ul'o kaj jun'ul'in'o sam'e ŝtel'ir'os la voj'o'n ĉi tie'n? ... Tio est'as rev'o'j, mal'saĝ'a'j rev'o'j, li subit'e pens'is. Sed tiel fort'a'j est'is tiu'j rev'o'j, ke ankaŭ la nun'o aspekt'is kvazaŭ rev'o, kiam li'a'j pens'o'j prov'is re'ven'i al la real'ec'o. Est'int'ec'o, nun'o kaj est'ont'ec'o ŝajn'is al li kvazaŭ kun'fand'iĝ'i en unu, pri kiu li ne sci'as plu, kio est'as real'a kaj kio nur rev'o.

Kaj en ankoraŭ daŭr'ant'a rev'o li ek'star'is, proksim'iĝ'is al la knab'in'o, pren'is ŝi'a'n man'o'n kaj hezit'em'e kares'is ĝi'n. Li en'rigard'is en la okul'o'j'n antaŭ si, kiu'j lum'et'is kvazaŭ io etern'e jun'a, etern'e est'ant'a, rev'o sed tamen ne rev'o. Kaj, sen mem sci'i pri tio, li met'is si'a'n brak'o'n ĉirkaŭ ŝi'a'n kol'o'n, kaj li'a kap'o klin'iĝ'is.

— Las'u tio'n! — subit'e son'is strang'a, mal'laŭt'a voĉ'o en li'a orel'o. La strang'ec'o de la ton'o efik'is je li kiel sur'verŝ'it'a mal'varm'a akv'o. Li plen'e el'rev'iĝ'is, ek'hont'is kaj far'is paŝ'o'n mal'antaŭ'e'n. Sed post moment'o li lev'is la okul'o'j'n, kaj ŝi'a rigard'o renkont'is li'n, mild'a kaj sen'riproĉ'a, sed kun tiel strang'a esprim'o, kvazaŭ ŝi rigard'us al io mal'proksim'eg'a aŭ en la plej intern'a'j'n kaŝ'ej'o'j'n de si mem.

— Mi pet'as vi'n, — ŝi dir'is post moment'o, — ne far'u al'proksim'iĝ'o'n al mi! Ali'e mi dev'as for'las'i vi'n. Ĉu vi promes'as tio'n? Li rigard'is ŝi'n konfuz'it'e, demand'e, preskaŭ kun iom'a koler'et'o. Kio'n ŝi do vol'as, tiu strang'a est'aĵ'o? Sed se ŝi parol'as sincer'e kaj serioz'e, se ŝi for'ir'us ... Ne, ne tiel!

— Jes, mi promes'as. Kaj pardon'u, se mi est'is mal'ĝentil'a, mal'saĝ'a!

— Ne, ne, ne tiel. Vi mis'kompren'as ... kaj mi ne pov'as klar'ig'i. Sed sufiĉ'os, se vi ten'os vi'a'n promes'o'n. Ĉu vi sci'as, ke vi tre plaĉ'as al mi? Ne tiel, kiel jun'ul'o ordinar'e plaĉ'as al knab'in'o aŭ mal'e; est'as io ali'a. Ŝajn'as al mi, ke vi est'as pli mol'kor'a ol la plej'mult'o, pli sent'em'a. Mi hav'as la sent'o'n, ke vi iel simil'as al mi mem, ke vi ebl'e pov'us kompren'i mi'n ... ... Mi est'as absolut'e tut'sol'a en la mond'o. Patr'in'o kaj frat'o, jes ... sed pro tio ankoraŭ pli sol'a. Pli bon'e est'us, se ili ne est'us. Al neni'u mi pov'as parol'i, la hom'o'j ne kompren'as kaj ne vol'as kompren'i ali'a'n hom'o'n. Sed kun vi mi pov'as sam'sent'i. Al vi mi ankaŭ ne pov'as parol'i ... sed est'as bon'e ir'i kun'e kun vi kaj babil'et'i, est'as trankvil'ig'e. Sed forges'u, ke mi est'as knab'in'o ... rigard'u mi'n kiel kamarad'in'o'n, frat'in'o'n! Tiel est'os pli bon'e.

Li konstern'iĝ'is, sed sam'temp'e est'is tuŝ'at'a. Ŝajn'is al li, ke ŝi parol'is tut'e sincer'e, ke la larm'o'j, kiu'j bril'et'is en ŝi'a'j okul'o'j, kaj la dolor'a esprim'o de la vizaĝ'o ne pov'as mensog'i.

— Kar'a, ne plor'u! Kaj se vi vol'as est'i kiel kamarad'in'o, se mi est'u kiel bon'a kamarad'o al vi — kial ne dir'i, kio'n turment'as kaj aflikt'as vi'n? Ĉu mi ne est'as sam'e sol'a kiel vi? Ge'patr'o'j, ge'frat'o'j — kio? Ĉu mi'a viv'o ne est'as salm'e sol'ec'a kaj sen'ĝoj'a malgraŭ tio? Sed ŝi viŝ'is la okul'o'j'n kaj lev'is si'n kaj prov'is rid'et'i.

— Ni ne far'iĝ'u sentimental'a'j! Est'as temp'o re'ir'i.

*

Super verd'a'j kron'o'j bril'is la sun'o sur seren'a, lum'plen'a ĉiel'o. Ĝi'a'j radi'o'j filtr'iĝ'is tra la dens'a branĉ'ar'o kaj far'is or'a'j'n voj'et'o'j'n inter verd'a'j pingl'et'o'j kaj brun'a'j trunk'o'j kaj sur la mol'verd'a'j musk'ej'o'j ĉe la pied'o'j de la arb'o'j. En arane'a'j ret'o'j sur arb'et'o'j kaj branĉ'o'j bril'eg'is stel'ar'o de gut'et'o'j kiel mult'kolor'a'j sun'et'o'j.

Mal'rapid'e kaj per silent'a'j paŝ'o'j li ir'is sur la pingl'o'kovr'it'a voj'et'o, kiu serpent'um'is inter trunk'eg'o'j, border'it'a de mirtel'o'j, vakcini'o'j kaj sol'ec'e kresk'ant'a'j arb'ar'flor'et'o'j.

Kiom da foj'o'j li jam paŝ'is tiel, rigard'ant'e la maten'a'n bel'ec'o'n! Kiom da foj'o'j li vizit'is la sol'ec'a'j'n kaŝ'ej'o'j'n inter rok'o'j kaj arb'eg'o'j, en marĉ'o'j kaj dens'ej'o'j! Kiom da delikat'a'j, infan'a'j rev'o'j nask'iĝ'is tie ĉi en la sen'son'a silent'o aŭ dum la mult'voĉ'a simfoni'o de tril'ant'a'j bird'et'o'j! Sed neniam li vid'is la arb'ar'o'n tiel bel'a kiel nun.

Kvankam tuŝ'it'a de hom'a man'o, ĝi ankoraŭ star'as kiel pur'a, sen'makul'a paradiz'o, kie la mal'bon'o'j kaj mal'bel'aĵ'o'j de la hom'a mond'o ne hav'as lok'o'n, — freŝ'a kaj plen'viv'e jun'a, kvazaŭ ĵus el'ir'int'a el la man'o de la kre'int'o.

Ho, kiel bel'a est'as la mond'o de li'a'j jun'a'j rev'o'j! Sed de mal'proksim'e vok'as li'n ali'a mond'o, kaj tiu vok'o far'iĝ'as pli kaj pli fort'a. Tie ĉi reg'as la etern'e sam'sam'a paradiz'a trankvil'o kaj bel'ec'o. Tie reg'as la intens'a viv'o de ag'o kaj labor'o, tie loĝ'as la mult'a'j kun'frat'o'j, al kiu'j li tamen aparten'as. Ebl'e ekzist'as mal'bel'aĵ'o'j kaj mal'bon'o'j tie, sed la plej alt'a'n feliĉ'o'n oni iam akir'os, iam ... La sent'o'j kaj pens'o'j vok'as kaj vok'as en li'a intern'o kaj li kompren'as, ke li ne pov'os rezist'i, ebl'e eĉ ne vol'as. Sed tiu sen'son'a silent'o de l’ arb'ar'o, tiu pur'ec'o de jun'a paradiz'o — kie est'os ĝi? Est'is al li, kvazaŭ li dir'as adiaŭ'o'n al la mond'o de si'a infan'aĝ'o por baldaŭ ir'i en la ali'a'n, grand'a'n mond'o'n, kiu rev'ig'as kaj al'log'as sed sam'temp'e tim'ig'as. Sed al ĝi li aparten'as, tie'n li ir'os. Kaj se mank'os tiu ĉi paradiz'o, li kre'os ali'a'n! Kaj tie est'as ŝi! Re'e li'a'j pens'o'j kaj sopir'o'j komenc'is ĉirkaŭ'ŝveb'i ŝi'n, konstru'ant'e el mal'pez'a material'o de hel'a'j esper'o'j la dom'o'n de ven'ont'a feliĉ'o.

Li ir'is por trov'i knab'in'o'n, por am'ind'um'i, por kis'i ŝi'n, por trankvil'ig'i la voĉ'o'n de jun'a sang'o. Neni'o'n pli. Sed nun li est'is preskaŭ forges'int'a tio'n. La tra'viv'aĵ'o de l’ pas'int'a nokt'o rest'ig'is en li'a anim'o i'o'n nov'a'n, antaŭ'e ne sent'it'a'n, kio'n li ne pov'is klar'ig'i al si mem, sed kio pli kaj pli plen'ig'is li'n kaj preskaŭ ŝajn'is al li kiel sol'a senc'o de la viv'o. — — —

Tag'o'j pas'is.

La lok'o, kie li labor'is, ne est'is konven'a por far'i mult'a'n mon'o'n. Branĉ'o'plen'a'j pice'o'j kaj long'a'j, sed mal'dik'a'j pin'o'j, postul'is sufiĉ'e da labor'o, sed don'is mal'mult'e da lign'o. Kiam li stri'e sen'ŝel'ig'is la trunk'o'j'n, la rezin'o flu'is kvazaŭ mal'dens'a suk'o kaj al'glu'iĝ'is al la man'o'j. Kaj la man'o'j si'a'vic'e al'glu'iĝ'is al la ten'il'o de l’ hak'il'o tiel fort'e, ke li kelk'a'foj'e apenaŭ pov'is liber'iĝ'i de ĝi sen dis'ŝir'i la haŭt'o'n. Kvankam li'a'j man'o'j est'is sufiĉ'e fort'a'j kaj kal'a'j, est'iĝ'is sur ili grand'a'j vezik'o'j, kiu'j je ĉiu hak'il'bat'o dolor'is kiel brul'vund'o'j. Post'e ili dis'ŝir'iĝ'is, las'ant'e la sub'haŭt'o'n sen'ŝirm'a, kaj tiam li manovr'is la hak'il'o'n, kvazaŭ ĝi est'us iu terur'a objekt'o, kiu'n li preskaŭ ne kuraĝ'as tuŝ'i. La tag'o'j est'is long'a'j. Je la sep'a aŭ pli fru'e li for'ir'is kun pak'et'o da buter'pan'o en unu poŝ'o kaj botel'o da lakt'o en ali'a. Dum la tut'a tag'o li vid'is neniu'n, est'is tut'sol'a kun si mem, si'a'j pens'o'j kaj sopir'o'j. Post'e li re'ven'is ĉirkaŭ la kvin'a vesper'e, lac'a kaj sent'ant'e si'n kvazaŭ ermit'o, kiu post long'a temp'o el'ven'as el si'a rifuĝ'ej'o kaj kun tim'ig'it'a'j okul'o'j rigard'as la hom'o'j'n kaj la dom'o'j'n. Kaj hejm'e oni postul'is de li pli'a'n labor'o'n, en la brut'ej'o, sur la kamp'o'j aŭ ali'lok'e.

Nur post la sun'sub'ir'o li hav'is iom da temp'o por si mem. La ceter'a part'o de la famili'o rest'is en la kuir'ej'o kaj prepar'is si'n por en'lit'iĝ'o. Li ir'is supr'e'n en la mansard'o'n, kie li ek'sid'is ĉe la fenestr'o kaj rigard'is okcident'e'n, al la dens'a'j arb'ar'o'j, ombr'o'plen'a'j val'o'j kaj la mal'proksim'a'j blu'et'a'j mont'o'j sub la hel'flav'a'j spac'o'j de la nokt'a ĉiel'o. Sed tiam li est'is tro lac'a por i'o'n far'i aŭ eĉ por klar'e pens'i. En li'a cerb'o est'is kvazaŭ dens'a nebul'o, tra kiu la pens'o'j ne trov'is voj'o'n. En plen'a konsci'o est'is nun la sopir'o'j je est'ad'o pli bon'a ol tiu ĉi, de nun ankaŭ je tiu kun'frat'in'o en la sol'ec'o, kiu'n li hazard'e est'is trov'int'a. Tiel li sid'is, ĝis la okul'o'j per si mem ferm'iĝ'is kaj li vol'e-ne'vol'e dev'is en'lit'iĝ'i.

Unu vesper'o'n li re'memor'is pri la gazet'o, kiu'n li ricev'is sed post'e tut'e forges'is. Li el'pren'is ĝi'n el la poŝ'o, kie ĝi ankoraŭ rest'is, kaj komenc'is leg'i ĝi'n. Kial ne? Ĉar li promes'is, li ja dev'as leg'i ĝi'n; ceter'e, iom da leg'ad'o pov'as est'i sam'e bon'a aŭ sam'e sen'senc'a, kiel rigard'ad'o al la okcident'a'j mont'o'j kaj dum'a rev'ad'o pri ĉio kaj neni'o.

Est'is suk'plen'a'j vort'o'j kaj esprim'o'j, pren'it'a'j el la vort'ar'o de ordinar'a'j labor'ist'o'j kaj pri kies senc'o li ne pov'is dub'i. Li iom mir'is, ke oni rajt'as dir'i tia'j'n afer'o'j'n pri la super'ul'o'j de divers'a'j spec'o'j, kaj, se oni rajt'as, ke ekzist'as hom'o'j, kiu'j kuraĝ'as dir'i ili'n. Kelk'a'lok'e est'is tiel, ali'lok'e tem'is pri pli subtil'a'j afer'o'j kaj tie est'is sufiĉ'e da fremd'a'j vort'o'j, kies signif'o'n li ne tre bon'e kompren'is. Sed la senc'o'n de tiu'j subtil'aĵ'o'j li kred'is kompren'i. Tem'is pri ben'a, feliĉ'a est'ont'ec'o al la mal'riĉ'ul'o'j kaj mizer'ul'o'j. Ĉiu rajt'as viv'i feliĉ'e. Ĉar la super'ul'o'j ignor'as tiu'n rajt'o'n, oni dev'as ia'manier'e re'pren'i ĝi'n kaj real'ig'i la pac'o'n kaj frat'ec'o'n sur la ter'o ... Li'a kap'o iom post iom klin'iĝ'is, la palpebr'o'j pez'iĝ'is, kaj post kelk'a temp'o li dorm'is kun la kap'o sur la brak'o'j antaŭ si. —

La sopir'o je Enjo terur'e pli'long'ig'is la tag'o'j'n, kaj en la vast'a, liber'a arb'ar'o li sent'is si'n kvazaŭ inter karcer'a'j mur'o'j. Tio kun'e kun la abomen'o al la ted'a kaj ceter'e mal'bon'e pag'at'a labor'o subit'e don'is pli real'a'n form'o'n al li'a'j rev'o'j kaj mal'klar'a'j intenc'o'j.

En la fin'o de la semajn'o, vendred'e, li renkont'is Bertilon. Kiel dir'it'e, tiu labor'is en Torent'o, kaj renkont'i li'n est'is al Karlo kvazaŭ ricev'i salut'o'j'n de ŝi, kiu loĝ'as tie. Kaj li preskaŭ sent'is iom da envi'o al la amik'o, kiu ĉiu'tag'e est'as en la plen'viv'a lok'o, labor'ant'e kun'e kun mult'a'j hom'o'j, kiu'j per babil'ad'o kaj ŝerc'o mal'long'ig'as la temp'o'n kaj facil'ig'as la labor'o'n. Kaj subit'e kaj sen'pri'pens'e li'a'j kaŝ'it'a'j dezir'o'j pren'is konkret'a'n form'o'n.

— Ĉu vi kred'as, ke mi pov'us trov'i labor'o'n en Torent'o?

— Ebl'e. Cert'e mi ne sci'as. Ĉu vi do intenc'as met'i hak'il'o'n kaj seg'il'o'n flank'e'n?

— Se mi trov'os i'o'n pli bon'a'n, jes.

— Bon'e. Se vi dezir'as, mi demand'os morgaŭ, kaj morgaŭ vesper'e vi hav'os respond'o'n.

Fru'vesper'e la post'a'n tag'o'n ven'is Bertil al la hejm'o de Karlo. Karlo ĵus est'is ven'int'a el la arb'ar'o kaj kun'e kun la tut'a famili'o sid'is ĉe la kuir'ej'a tabl'o kaj trink'is kaf'o'n. Bertil komunik'is al li, ke oni akcept'os li'n. Li pov'os komenc'i lund'o'n maten'e.

La patr'o mir'ig'it'e rigard'is al Bertil, post'e al Karlo. Unu'e li ŝajn'is ne kompren'i, post'e li rid'et'is iom sarkasm'e.

— Ŝajn'as, ke vi far'iĝ'is plen'kresk'ul'o! — li turn'is si'n al la fil'o.

— Jes, mi demand'is pri labor'o en Torent'o. Ĉu vi mal'kontent'as pri tio?

— Kontent'as, mal'kontent'as! Sen'senc'aĵ'o! Ĉu vi ne komenc'is jam ir'i vi'a'n propr'a'n voj'o'n? Ir'u do, pro Diabl'o!

— Ne koler'u! Kiom mi akir'as per hak'ad'o? Vi ja sci'as mem! Tie mi akir'os du'obl'e pli mult'e. Do mi pov'os don'i al vi tiom mult'e kiom nun, kaj krom tio mi vest'os mi'n mem kaj rest'e hav'os iom por ali'a'j bezon'et'o'j. Ĉu vi pov'as dir'i, ke tio est'as mal'prudent'a?

— Kial mal'prudent'a? Vi ja vizit'is lern'ej'o'n dum ses jar'o'j kaj dek'du pli'a'j semajn'o'j. Vi do dev'as sci'i kalkul'i. Kaj ĉar vi krom tio nun ating'is la aĝ'o'n, kiam vi komenc'as mem decid'i pri vi'a'j far'o'j, vi mem'kompren'ebl'e ne pov'as ag'i ali'e ol prudent'e. Ĉu ne? Kio'n mi do pov'us dir'i kontraŭ vi? Oni invit'is Bertilon trink'i kaf'o'n. Li ek'sid'is inter la ali'a'j, kaj oni trink'is kaj babil'et'is. La patr'o mem silent'is dum temp'et'o, post'e li ne'atend'it'e turn'is si'n al Bertil.

— Karlo dir'is, ke li akir'os tiom kaj tiom. Ĉu ver'e? Kiom vi akir'as? Bertil dir'is la proksim'um'a'n tag'a'n akir'o'n. La patr'o balanc'is la kap'o'n kaj ŝajn'is en'pens'iĝ'i.

— Bon'a sum'o! — li dir'is post moment'o. — En la arb'ar'o oni dev'as labor'i du ĝis tri tag'o'j'n por akir'i tiom. Est'as grand'a diferenc'o. Kaj kiom oni dev'as labor'i sur la ter'o por tiom akir'i per grajn'o kaj lakt'o! Aj, aj, aj, tio'n oni eĉ ne pov'as el'kalkul'i ... Mi kon'as la afer'o'j'n. Kaj konserv'u mi'a'n konsil'o'n, — li turn'is si'n al Bertil kaj Karlo: Neniam far'iĝ'u ter'kultur'ist'o'j, antaŭ ĉio ne far'iĝ'u lu'farm'ist'o'j kiel mi! Tiu ĉi profesi'o est'as la plej mizer'a en la mond'o. Sed kiam mi est'is jun'a, ne ekzist'is mult'e da industri'o; du'e, mi ne kompren'is la afer'o'j'n. Kaj nun mi est'as tro mal'jun'a por ŝanĝ'i. Sed ĉiu jun'a hom'o, kiu hav'as si'a'j'n kvin sens'o'j'n en san'a stat'o, ne pov'as hezit'i pri tio, kio'n li far'u. Tia est'as mi'a opini'o.

III.

Nov'a viv'o komenc'iĝ'is. En la unu'a'j moment'o'j la bru'a kaj plen'viv'e puls'ant'a viv'o en kaj ekster la uzin'o'j iom'et'e tim'ig'is li'n. Rapid'e turn'iĝ'ant'a'j rad'o'j, klak'ant'a'j transmisi'o'j, tondr'a bru'o de gigant'a'j lamen'il'o'j kaj ĉie'a tint'eg'o de fer'o kontraŭ fer'o vek'is en li i'a'n sent'o'n de danĝer'o. Sed post kelk'a'j tag'o'j li plen'e hejm'iĝ'is inter la fulg'o'nigr'a'j vir'o'j de la Torent'a'j uzin'o'j, kaj la impres'o'j el la silent'a'j arb'ar'o'j for'viŝ'iĝ'is aŭ sen'rimark'e kaŝ'iĝ'is en li'a sub'memor'o.

Strang'a, krev'ig'a ĝoj'o plen'ig'is li'a'n brust'o'n, kiam li post du semajn'o'j ricev'is si'a'n unu'a'n salajr'o'n. Neniam li ricev'is tiom da mon'o por tiom da labor'o. Kun preskaŭ febr'a ĝoj'o li rapid'is al la ekip'ej'o kaj aĉet'is hel'a'n somer'ĉapel'o'n, bel'kolor'a'n kravat'o'n kaj kelk'a'j'n ali'a'j'n neces'aĵ'o'j'n. Ĉe la mur'o mal'antaŭ la vend'o'tabl'o pend'is long'a vic'o da hel'a'j somer'a'j kostum'o'j, kiu'j sorĉ'e al'tir'is al si li'a'n rigard'o'n. La komerc'ist'o rigard'is li'n kun afabl'a rid'et'o, du'on'e mal'ferm'is la palpebr'o'j'n kaj iom'et'e klin'is si'a'n kap'o'n al la flank'o.

— Bel'a'j kostum'o'j, super'a kvalit'o kaj mal'alt'a'j prez'o'j. Ĉu vi permes'as, ke mi el'serĉ'u unu por vi? Li demand'is pri la prez'o'j, sed je la respond'o li sku'is la kap'o'n.

— Post'e, sed ne nun. Mi ne hav'as mon'o'n. Sed la mien'o de la vend'ist'o far'iĝ'is ankoraŭ pli afabl'a.

— Ne tre grav'as. Vi pag'u, kiom vi pov'as kaj vol'as post'e vi laŭ'plaĉ'e de'pag'os po'semajn'e. Est'as tre facil'e aranĝ'i la afer'o'n. — Mi ne ŝat'as tiu'n sistem'o'n, — respond'is Karlo, sed li sent'is, ke li du'on'e mensog'as. — Kiam mi aĉet'as objekt'o'n, mi vol'as, ke ĝi ankaŭ far'iĝ'u mi'a, en'tut'e kaj ne nur part'e.

— Mi kompren'as vi'n. Est'as ja tut'e natur'a pens'o sed tamen naiv'a. Vid'u, la mond'o nun est'as ali'a ol antaŭ'du'dek jar'o'j, ho, tut'e ali'a ol antaŭ dek jar'o'j. La mond'o est'as plen'a de bon'a'j kaj ben'ind'a'j afer'o'j, objekt'o'j kiu'j part'e ekzist'is jam pli fru'e, sed kiu'j tiam est'is hav'ebl'a'j nur por la riĉ'ul'o'j. Sed ĉu ne mal'pli riĉ'a'j hom'o'j aŭ eĉ mal'riĉ'a'j ankaŭ rajt'as posed'i la nun'temp'a'j'n ben'ind'aĵ'o'j'n? Kompren'ebl'e, jes! Sed kia'manier'e? Mi dezir'is hav'i aŭtomobil'o'n. Sed mi est'is mal'riĉ'a sam'e kiel vi, kaj dev'us ŝpar'i dek, dek-kvin jar'o'j'n por hav'ig'i ĝi'n. Kaj se mi prov'us ŝpar'i, mi cert'e mal'sukces'us, dis'don'ant'e la mon'o'n por mil ali'a'j mal'grand'aĵ'o'j. Nu, mi aĉet'is de'pag'e, kaj mi tut'e ne bedaŭr'as tio'n, sed kontraŭ'e ben'as la bon'a'n sistem'o'n. Unu'e, mi hav'as la aŭt'o'n jam nun; du'e, mi est'as dev'ig'it'a ŝpar'i mon'o'n por la fiks'it'a'j de'pag'o'j.

Kaj sam'e la labor'ist'o'j. Ver'dir'e, ili akir'as relativ'e bon'a'n salajr'o'n. Sed tiom kaj tiom la jun'ul'o'j dev'as las'i en la hejm'o aŭ en loĝ'ej'o kaj restoraci'o, tiom kaj tiom por ali'a'j bezon'at'a'j afer'o'j. Kiom post'e rest'as? Se jun'a labor'ist'o vol'us aĉet'i kostum'o'n per ŝpar'it'a mon'o, li en plej bon'a okaz'o pov'us aĉet'i la somer'a'n kostum'o'n aŭtun'e kaj la vintr'a'n — printemp'e. Ĉu vi vizit'is, ekzempl'e, la popol'a'n park'o'n? Tie vi pov'as vid'i tre bon'e kaj dec'e vest'it'a'j'n jun'ul'o'j'n. Ĉu vi kred'as, ke la kostum'o'j plen'e aparten'as al la jun'ul'o'j? Se jes, vi tre erar'as. Jes, ver'dir'e kelk'a'j; sed mult'a'j, mult'a'j est'os plen'e pag'it'a'j nur ven'ont'a'n krist'nask'o'n aŭ eĉ pli post'e. Kaj mi tut'e ne riproĉ'as ili'n pro tio. Ili est'as honest'a'j hom'o'j, kaj mi ricev'os mi'a'n mon'o'n. Kaj ili, si'a'flank'e, tre gaj'e danc'as kaj amuz'as si'n kaj tut'e ne pens'as pri tio, ke la kostum'o'j ne est'as plen'e pag'it'a'j. Ĉu ne? La mon'o cirkul'ad'as rapid'e, kaj la ĉef'a afer'o est'as, ke oni pov'u iom'et'e ĝu'i de la ben'ind'aĵ'o'j de ni'a temp'o.

Tiu mal'long'a preleg'o en modern'a soci'a ekonomi'o iom mir'ig'is Karlon. La ide'o'j ŝajn'is al li iom'et'e strang'a'j, kaj li ne aprob'is ili'n tut'e. Sed ceter'e li ne mult'e zorg'is pri la dir'it'aĵ'o. Pli grav'a est'is la demand'o, ĉu li aĉet'u la kostum'o'n aŭ ne. Li ja pov'us far'i tio'n, — sed kio'n dir'us la patr'o? Ebl'e tiom da nov'a'j vest'aĵ'o'j est'us tro mult'e al li en unu tag'o. Kaj li decid'is atend'i almenaŭ ĝis ven'ont'a sabat'o.

Li dir'is tio'n, kaj la komerc'ist'o sam'e afabl'e rigard'is li'n. — Bon'e, tut'e kiel vi dezir'as. Mi est'os je vi'a serv'o, kiam ajn vi dezir'os.

Li silent'is dum moment'o kaj post'e li dir'is, kvazaŭ li'a'j pens'o'j est'us ir'int'a'j en ali'a'n direkt'o'n:

— Sent'iĝ'as bon'e, kiam semajn'o da labor'o fin'iĝ'is kaj sabat'a vesper'o proksim'iĝ'as, ĉu ne? Tiam oni bezon'as kaj merit'as iom da ripoz'o, iom da amuz'o. Vi ir'os al la popol'a park'o vesper'e, ĉu ne? Aŭ ĉu vi ne ŝat'as danc'i kaj amuz'iĝ'i? Karlo ne sci'is, kio'n respond'i al tiu demand'o, kiu ŝajn'is al li iom tro intim'a.

— Ebl'e, mi ne sci'as ...

— Mal'saĝ'a est'as tiu, kiu dir'as, ke la jun'ul'ar'o ne dev'as amuz'iĝ'i! Sufiĉ'e fru'e ven'os la temp'o de serioz'ec'o. Ho, bel'a est'as la viv'o en jun'a'j tag'o'j! Ir'i en gaj'a'n societ'o'n en la danc'ej'o, gvid'i la jun'a'j'n, bel'vest'it'a'j'n fraŭl'in'o'j'n ĉe danc'o, akompan'i bel'ul'in'o'n al la pord'o de trankvil'e dorm'ant'a'j ge'patr'o'j ... Mal'saĝ'ul'o'j riproĉ'as la jun'ul'ar'o'n, sed laŭ mi'a opini'o la ge'jun'ul'o'j plen'e prav'as, kiam ili vol'as ĝu'i la printemp'o'n de la viv'o. Tio ne est'as pek'o, tio ne mal'bon'ig'as ili'n. Kontraŭ'e.

Re'e li silent'is, nun dum iom pli long'a temp'o. Sed subit'e li ŝajn'is ek'memor'i pri si'a'j dev'o'j kiel ĝentil'a komerc'ist'o.

— Sed mi babil'as kaj forges'as mi'a'n dev'o'n. Pardon'u! Kio'n vi do dir'is? Ĉu vi ne dezir'as, ke mi el'serĉ'u kostum'o'n por vi hodiaŭ? Karlo est'is forges'int'a la patr'o'n kaj pens'is nur pri la vesper'a renkont'iĝ'o en la park'o, vid'is antaŭ si la gaj'a'j'n kaj bel'vest'it'a'j'n ge'jun'ul'o'j'n, vid'is si'n mem apud Enjo ... kaj je la demand'o li'a'j rev'o'j dens'iĝ'is je vort'o'j.

— Mi ne sci'as ... sed mi pov'us ja. Ĉu hodiaŭ, ĉu post semajn'o — pov'as est'i egal'e ...

— Sam'e pens'as mi. Kio'n oni pov'as far'i hodiaŭ, oni ne prokrast'u ĝis morgaŭ, dir'as bon'a proverb'o. — Li al'rigard'is Karlon bon'kor'e, mezur'is li'a'n statur'o'n per la okul'o'j kaj al'port'is kostum'o'n. — Kun rid'et'o de kontent'o la patr'o akcept'is la mon'o'n, pri kiu ili pli fru'e inter'konsent'is. Kiam li vid'is la nov'a'n kostum'o'n, li grumbl'et'is i'o'n ne'kompren'ebl'a'n, sed ne riproĉ'is. Li'a mien'o dir'is: Vi far'iĝ'is sen'de'pend'a kaj mal'ŝat'as mi'a'n konsil'o'n. Mi ne vol'as disput'i kun vi. Ag'u do, kiel plaĉ'as al vi! Karlo sent'is li'a'n pens'o'n, kaj ia'manier'e ĝi iom'et'e dolor'is li'n. Est'is al li, kvazaŭ li de nun dis'iĝ'as de la patr'o kaj de la famili'o kaj star'as tut'e sol'a en la mond'o.

Vesper'e li ir'is al la park'o por renkont'i Enjon. Post la promen'ad'o al la Martir'a font'o li kun'est'is kun ŝi ankoraŭ du foj'o'j'n. Ili ir'is la sam'a'n sol'ec'a'n voj'o'n, sam'e inter'parol'is pri kelk'a'j ĉiu'tag'aĵ'o'j, kaj li pli kaj pli intim'iĝ'is kun ŝi. Sam'e ili flank'e'n'iĝ'is de la ŝose'o, ating'is la font'o'n kaj tie ek'sid'is. Tiam la vort'o'j mut'iĝ'is, silent'e kaj sen'mov'e ili rigard'is unu la ali'a'n. Kvazaŭ en sonĝ'o li vid'is antaŭ si ŝi'a'j'n har'o'j'n, okul'o'j'n, buŝ'o'n. La ard'o en li'a jun'a kor'o re'flam'iĝ'is, kaj li vol'is lev'i si'n por ĉirkaŭ'brak'i tiu'n graci'a'n, mol'form'a'n kol'o'n, kares'i la abund'a'n, blond'et'a'n har'ar'o'n, kis'i la bril'et'ant'a'j'n okul'o'j'n kaj la mal'dik'a'j'n, bel'a'j'n lip'o'j'n.

Sed io re'ten'is li'n. Est'is kvazaŭ ŝi vid'us li'a'j'n pens'o'j'n kaj kvazaŭ ŝi'a mien'o demand'us, ĉu li ne re'memor'as si'a'n promes'o'n. Li vid'is la serioz'ec'o'n de ŝi'a'j rigard'o'j kaj respekt'is ĝi'n, ĉar li tro alt'e estim'is ŝi'n por far'i i'o'n, kio ne plaĉ'us al ŝi. Tiel ili rest'is silent'a'j kaj sen'mov'a'j, kaj al li est'is kvazaŭ inter ili star'iĝ'us ne'vid'ebl'a mur'o, kiu sen'kompat'e dis'ig'as ili'n unu de la ali'a. Li'a'j rigard'o'j serĉ'is ŝi'a'j'n, pet'is klar'ig'o'n. Kaj ŝajn'is al li, ke ŝi'a'j okul'o'j respond'is: Mi kompren'as vi'n, kaj mi tre ŝat'as vi'n, sed tio ne pov'as est'i. Est'is kvazaŭ ili tra dik'a fer'a krad'o tuŝ'us kaj prem'us la man'o'j'n unu de la ali'a, kun'ig'it'a'j kaj tamen dis'ig'it'a'j.

Larm'o'j aper'is en ili'a'j okul'o'j, kaj sen'intenc'e li ek'star'is kaj proksim'iĝ'is al ŝi. Kaj sam'e kiel antaŭ'e ŝi prov'is rid'et'i kaj dir'is si'a'n: — Ni ne est'u sentimental'a'j! Est'as temp'o ir'i hejm'e'n. Ven'int'e hejm'e'n li insult'is si'n, pro la mal'sprit'a afer'o kun tiu ne'kompren'ebl'a knab'in'o. Li ja vol'is ŝerc'i, gaj'i kaj am'ind'um'i kaj li ja sci'is, ke ŝi ne vol'as tio'n. Aŭ ĉu ŝi artifik'as? Sed ne pov'as est'i. Sed kial li do ir'is kun ŝi, ĉu li tamen atend'is ŝi'a'n favor'o'n? Nu, ali'a'n foj'o'n li trov'os ali'a'n knab'in'o'n.

Sed la post'a'n maten'o'n li jam forges'is tiu'n decid'o'n, kaj li'a unu'a pens'o post la vek'iĝ'o flug'is al la dom'et'o inter la siring'a'j arbust'eg'o'j, kie ŝi nun el'lit'iĝ'as por prepar'i kaf'o'n al la frat'o. Re'e li sopir'is kaj rev'is, kaj la est'ont'a semajn'o ŝajn'is al li sen'fin'e long'a.

Li labor'is en grup'o de ŝarĝ'ist'o'j, kaj dum la tag'o'j li ne trov'is mult'a'n temp'o'n por medit'ad'o. Sed kiam vesper'iĝ'is kaj li for'las'is la bru'plen'a'n Torent'o'n por ir'i hejm'e'n al la trankvil'a bien'o en la arb'ar'o, li'a'j pens'o'j koncentr'iĝ'is ĉirkaŭ ŝi, kaj la mov'iĝ'em'a fantazi'o de la rev'ant'a jun'ul'o kre'is bel'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n por la est'ont'ec'o. Ŝi jam far'iĝ'is centr'o de li'a intern'a viv'o, io de kio li ne pov'is kaj ne vol'is plu liber'iĝ'i. — Li al'ven'is al la park'o, kaj kiel kutim'e li dev'is long'e atend'i ŝi'n. Dum'e li ĉirkaŭ'promen'is, tie kaj tie parol'ant'e kelk'a'j'n vort'o'j'n kun la nov'a'j kon'at'o'j el Torent'o. La nov'a'j vest'o'j don'is al li sent'o'n de mem'star'ec'o kaj egal'ec'o kun ili, kaj por la unu'a foj'o li sent'is si'n plen'e hejm'e en tiu ĉi societ'o.

Okaz'e li renkont'is jun'ul'o'n, kun kiu li kelk'a'foj'e inter'parol'is dum manĝ'o'paŭz'o'j. Tiu jun'ul'o, Andre'o, est'is elektr'ist'o. Li est'is tre inteligent'a kaj leg'is mult'e. Kiam li parol'is pri leg'it'aĵ'o aŭ pri ide'o'j propon'it'a'j de ali'a'j, li preskaŭ ĉiam kontraŭ'dir'is kaj ceter'e ŝajn'is hav'i propr'a'j'n opini'o'j'n pri ĉiu'j afer'o'j.

Baldaŭ Bertil al'iĝ'is al la du'op'o, kaj ili ek'sid'is ĉe tabl'et'o por trink'i kaf'o'n. Karlo temp'o'n post temp'o rigard'is al la en'ir'ej'o kaj viv'is en si'a'j propr'a'j pens'o'j. Nur mal'mult'e li atent'is pri la inter'parol'o de Andre'o kaj Bertil. Sed iom post iom ĝi kapt'is li'a'n interes'o'n.

— Vi tamen dev'as konsent'i pri tio, ke la hom'o'j est'as la plej stult'a'j est'aĵ'o'j en la tut'a mond'o, — dir'is Andre'o al Bertil. — Ili kred'as si'n prudent'a'j, sed ver'dir'e ili nur stult'iĝ'as laŭ la grad'o de ili'a pretend'it'a prudent'iĝ'o. Ili parol'as pri frat'ec'o. Kio est'as ĝi? Idol'o far'it'a el teori'o'j! La doktrin'o de frat'ec'o est'as nov'a religi'o, kiu mistifik'as la hom'o'j'n sam'e kiel la mal'nov'a. Frat'ec'o en kutim'a senc'o aparten'as al la mond'o de intelekt'a'j fantazi'o'j kaj tut'e ne korespond'as al la real'a viv'o. Ĉiu dezir'as por si mem kiel ebl'e plej grand'a'n pec'o'n da mon'o kaj pan'o, kiel ebl'e plej grand'a'n porci'o'n da ĝu'aĵ'o'j. Tia est'as la ver'o pri la hom'o'j. Rigard'u ni'n mem! Ĉu ni ne volont'eg'e akcept'us du'dek kron'o'j'n po'tag'e, aŭ kiom ajn pli, se ni pov'us akir'i tiom? Ni far'us tio'n; ĉiu hom'o far'us tio'n, mi pov'as vet'i, kvankam ni ĉiu'j tre bon'e sci'as, ke ekzist'as mult'eg'a'j frat'o'j, kiel oni tiel bel'e nom'as la mal'riĉ'a'j'n sam'viv'an'o'j'n, kiu'j dev'as viv'ten'i si'n kaj grand'a'n famili'o'n per kvin'on'o de tiu sum'o. Mi pov'as vet'i, ke la plej mult'a'j pren'us la mon'o'n sen eĉ pens'i pri la kompat'ind'a'j frat'o'j kaj tamen sam'e serioz'e kiel antaŭ'e far'us si'a'j'n litani'o'j'n al la idol'o de frat'ec'o. Jen! Sam'e rilat'e la inter'popol'a'n pac'iĝ'o'n, kiu est'as iu sub'idol'o de frat'ec'o. oni far'as bel'a'j'n fraz'o'j'n, kiu'j'n oni ankaŭ sincer'e kred'as. Sed la real'a viv'o est'as io ali'a. Ĉu la pac'em'ul'o'j ne far'as milit'serv'o'n — pro tim'o de pun'o aŭ pro ali'a'j kaŭz'o'j — ĉu la tiam'a'j pac'em'ul'o'j ne ir'is al la front'o'j, kiam eksplod'is la grand'a milit'o? Ĉu la pac'em'a'j frat'o'j ne labor'as tre volont'e en la mort'ig'il'a'j fabrik'o'j, kiam tio est'as je ili'a propr'a avantaĝ'o? Sam'e en rilat'o'j inter la seks'o'j. Rigard'u nur tie'n! Kial ili est'as tiel bel'vest'it'a'j, kial ili ven'is tie'n ĉi? La idol'an'a regul'ar'o dir'as: ni port'as bel'a'j'n vest'o'j'n, ĉar tio est'as klar'a rajt'o de ĉiu, kiu honest'e plen'um'as si'a'n ofic'o'n en la soci'o; est'i bon'e kaj bel'e vest'it'a — pri labor'ist'o'j, kompren'ebl'e — signif'as nur efektiv'iĝ'o'n de la frat'ec'o. Ni ir'as al danc'ej'o, ĉar est'as ni'a plen'a rajt'o amuz'iĝ'i, ankaŭ la pli kaj pli komun'a amuz'iĝ'o atest'as pri la efektiv'iĝ'o de la frat'ec'o.

Tiel dir'as la regul'ar'o de la idol'an'o'j. Sed kio'n dir'as la re'a la viv'o? Jen'e: Ni port'as bel'a'j'n vest'o'j'n, ĉar tio tre'eg'e plaĉ'as al ni kaj ni'a'j en'spez'o'j ja permes'as tio'n. Se kelk'a'j ne pov'as est'i vest'it'a'j kiel ni — ni bedaŭr'as, sed tio ja ne est'as ni'a afer'o. Per ni'a'j vest'o'j ni akir'as la respekt'o'n de ali'a'j hom'o'j, precip'e de jun'a'j hom'o'j de la ali'a seks'o. Por trov'i ili'n, ni ven'is tie'n ĉi. La amuz'iĝ'o est'as ja sufiĉ'e gaj'a afer'o, sed ver'ver'e ĝi est'as nur prolog'o al pli grav'a'j afer'o'j. Sed ĉar tiu prolog'o est'as ne'evit'ebl'a, oni dev'as sci'i amuz'iĝ'i kaj precip'e amuz'i la kun'ul'o'n aŭ kun'ul'in'o'n kun grand'a spert'o kaj konven'a gust'o. Tial la bel'a'j vest'o'j, tial la gaj'a'j rid'o'j, tial la dec'a'j vort'o'j, tial la lert'a'j paŝ'o'j en la danc'o. Nur por akir'i la plej bon'gust'a'n pec'o'n da ĝu'aĵ'o! Kompren'ebl'e ne ĉiam, sed en la plej mult'a'j okaz'o'j.

Vid'u, la hom'o'j viv'as du'on'e en la ŝajn'mond'o de intelekt'a'j fantazi'o'j, du'on'e en la real'a mond'o de natur'a'j instinkt'o'j. La last'a est'as la sol'e ver'a, sed la hom'o'j hont'as pri si'a'j natur'a'j inklin'o'j kiel la unu'a vir'in'o pri si'a nud'ec'o. Ili kovr'as ili'n per vest'o'j el fantazi'a'j, ne ekzist'ant'a'j ŝtof'o'j, kaj tiel ador'as tiu'j'n vest'o'j'n, ke ili fin'e kred'as, ke la fantazi'o est'as pli real'a ol la real'ec'o mem. La kred'o de la hom'o'j aparten'as al la idol'o'j far'it'a'j el teori'o'j, sed la instinkt'o'j aparten'as al la real'a viv'o. El tio de'ven'as la konflikt'o inter dir'o'j kaj ag'o'j, la tut'a hipokrit'ec'o de la nun'a soci'o, la mal'feliĉ'o'j de ĉiu'j spec'o'j.

Karlo rigard'is la ben'e tranĉ'it'a'n profil'o'n de la apud'e sid'ant'a parol'ant'o, mir'is kaj konstern'iĝ'is.

— Mi kred'is vi'n social'ist'o. Ĉu vi ne est'as? Ĉu vi ne kred'as, ke frat'ec'o est'as ebl'a?

— Mi est'is. Sed kia'manier'e mi nun pov'us est'i? Mi pli ŝat'as la real'ec'o'n ol mond'o'n de fantom'o'j. En la social'ism'o est'as tiom da sekt'o'j kiom en la religi'o'j. Kaj ĉiu pretend'as, ke ĝi sol'a prav'as. Laŭ mi'a opini'o tut'e perfekt'a social'ist'o dev'us sam'temp'e est'i mal'riĉ'ul'o kaj kapital'ist'o, ideal'ist'o kaj material'ist'o, pac'em'ul'o kaj milit'ist'o, religi'an'o kaj ateist'o. Tia hom'o est'us social'ist'o en la ver'a senc'o de la vort'o. Sed kred'ebl'e tia hom'o ne est'as ebl'a. Ver'e la hom'o est'as salamandr'a, sed tio super'as eĉ la plej alt'a'n kapabl'o'n. Mi mal'ŝat'as vort'fantom'o'j'n, tial mi ne pov'as konfes'i iu'n ajn religi'o'n.

Frat'ec'o ... ekzist'as unu spec'o de frat'ec'o, kaj tiu est'as la sol'e ver'a, ĉar ĝi aparten'as al la real'ec'o. Kiam vi renkont'as ĉifon'ul'o'n, al kiu ĉio mank'as, kaj tiam dir'as al vi mem, ke tiu mizer'ul'o est'as kompat'ind'a diabl'o, kiu bezon'as tas'o'n da kaf'o aŭ pec'o'n da pan'o, kaj pro tio don'as al li iom da man'o — tio est'as frat'ec'o. Se vi kondut'as bon'e al la hom'o'j, ĉar ŝajn'as al vi, ke tia kondut'o est'as mem'kompren'ebl'a afer'o — tio est'as frat'ec'o. Sed tio est'as io tut'e ali'a ol la idol'an'a frat'ec'o. — La tem'o'j est'is iom fremd'a'j al Karlo kaj kelk'a'j vort'o'j sufiĉ'e nov'a'j, sed li sukces'is kapt'i la senc'o'n de la pens'o'j. Nun li iom hezit'e kaj ne'cert'e demand'is:

— Ĉu vi do vol'as dir'i, ke tia frat'ec'o aŭ bon'ec'o — la vort'o'j est'as ja egal'a'j — aparten'as al tio, kio'n vi nom'as natur'a'j instinkt'o'j? Andre'o ŝajn'is iom surpriz'it'a je la demand'o, sed post moment'o da silent'o respond'is:

— Pov'as est'i. Ali'e oni ne pov'as klar'ig'i ĝi'n. Ver'dir'e ĝi est'as bel'a, sed sen'dub'e ĝi est'as la plej mal'grand'a kaj plej mal'fort'a el la hom'a'j instinkt'o'j. Ĉiu'okaz'e ĝi hav'as neniu'n grav'ec'o'n en la nun'a temp'o.

Vid'u, la labor'ist'o'j nom'as si'n sklav'o'j, kaj ver'dir'e ili est'as tia'j, — ne nur ili, sed la plej mult'a'j el la hom'o'j. Ne en ekonomi'a senc'o, tio est'as du'a'rang'a demand'o, sed spirit'e. Rigard'u la vizaĝ'o'j'n de la hom'o'j! Ĉu vi ne vid'as, ke ili'a'j esprim'o'j est'as teks'it'a'j e] plej pur'a sklav'ec'o sub la idol'o'j, kiu'j loĝ'as en libr'o'j kaj gazet'o'j kaj antaŭ ĉio en la propr'a'j cerb'o'j de la hom'o'j? Por renkont'i unu vizaĝ'o'n, kiu esprim'as liber'ec'o'n kaj mem'star'ec'o'n, vi dev'as serĉ'i inter mil'o'j da hom'o'j.

Rigard'u la ge'jun'ul'o'j'n tie ĉi! Vi ja sci'as, kial ili al'ven'is, t. e. la plej mult'a'j, ĉar kred'ebl'e la sam'a dezir'o loĝ'as en vi'a propr'a brust'o. Sed ili hont'as pro la natur'a instinkt'o, ĉar ili hav'as idol'o'n, kies nom'o est'as moral'o. Pro tio ili prov'as kaŝ'i si'a'j'n pens'o'j'n kaj dezir'o'j'n, kvazaŭ ili est'us krim'ul'o'j. Supoz'u, ke ĉiu'j ili'a'j pens'o'j kaj dezir'o'j subit'e pren'us materi'a'n form'o'n kaj far'iĝ'us vid'ebl'a'j! La tut'a societ'o en sam'a moment'o neni'iĝ'us pro hont'o! Kaj tamen ili kuraĝ'as parol'i pri rajt'o'j! Ba! Nur sklav'o'j parol'as pri rajt'o'j. Liber'a hom'o ne kon'as rajt'o'j'n, li kon'as nur la viv'o'n kaj si'a'j'n propr'a'j'n dezir'o'j'n. — Tiu'j ide'o'j, tut'e nov'a'j al Karlo, konstern'is li'n. Li vol'is kontraŭ'dir'i kaj demand'i, sed ne hav'is sufiĉ'e klar'a'n koncept'o'n pri la pens'o'j de Andre'o, nek pri si'a propr'a opini'o. Tial li silent'is kaj en'pens'iĝ'is. Sed la vort'o'j rest'is en li'a memor'o kaj don'is al li objekt'o'n por medit'ad'o dum tag'o'j kaj semajn'o'j.

Kiam Bertil subit'e ek'parol'is, li lev'is la okul'o'j'n al li. Hazard'e li'a rigard'o dum moment'o ripoz'is ĉe la vest'o'j de tiu, kaj subit'a pens'o frap'is li'n. Bertil ne est'is vest'it'a kiel la pli'mult'o el la jun'ul'o'j. Li est'is bon'e vest'it'a, tamen est'is iu diferenc'o, ebl'e elegant'ec'o mank'is. Karlo ne pov'is tut'e klar'ig'i al si la diferenc'o'n sed konstat'is ke, vid'ant'e la amik'o'n, li vid'is preskaŭ nur la person'o'n kaj nur hazard'e rimark'is la kostum'o'n. Cert'e li impres'us bon'e, eĉ se li port'us mal'bon'a'n kostum'o'n. Kaj la elegant'a'j jun'ul'o'j kaj jun'ul'in'o'j tut'e apud'e? Rigard'ant'e ili'n, li preskaŭ ne rimark'is la person'o'j'n, nur bel'kolor'a'j'n rob'o'j'n kaj mantel'o'j'n, zorg'e glad'it'a'j'n kostum'o'j'n, kolor'a'j'n, atent'o'postul'ant'a'j'n tuk'et'o'j'n en la brust'poŝ'o'j de la sinjor'o'j. Se oni for'pren'us de ili tiu'j'n vest'o'j'n kaj anstataŭ'e sur'met'us pli ĉiu'tag'a'j'n ... kio tiam rest'us? Kred'ebl'e la mem'cert'ec'o de jun'ul'o'j kaj jun'ul'in'o'j tiam for'flug'us, kaj post'e ili est'us nur ... nu, kio? En la uzin'o'j ili est'as labor'ist'o'j, labor'maŝin'o'j; sed kio ili est'us tie ĉi? Kaj subit'e li sent'is sku'et'o'n de ek'hont'o. Ĉu ankaŭ li mem est'as preskaŭ nur kostum'o? Antaŭ'e li sent'is si'n fremd'a kaj tim'em'a kaj tim'is la okul'o'j'n de rigard'ant'o'j. Hodiaŭ tiu sent'o est'is for, kaj li rigard'is si'n egal'ul'o de la ali'a'j. Ĉu ankaŭ li'a valor'o kiel hom'o konsist'as plej'part'e nur el la kvalit'o de la kostum'o? — Ŝajn'ig'ant'e distr'ec'o'n, li pren'is la kri'e verd'kolor'a'n tuk'et'o'n el si'a brust'poŝ'o, viŝ'is la buŝ'o'n kaj post'e kaŝ'is ĝi'n en la fund'o de flank'a poŝ'o. — — Hodiaŭ ili ir'is sud'e'n, preter'pas'is Torent'o'n kaj la staci'dom'o'n kaj sekv'is la ŝose'o'n, ĝis ili ating'is la rand'o'n de la grand'a eben'o. Tie ili ek'sid'is sur la herb'o sub kelk'a'j betul'o'j apud la voj'o.

Nord'e kuŝ'is Torent'o kvazaŭ du'on'e dorm'ant'a en la nokt'a trankvil'o. Mal'rapid'e kaj ombr'o'simil'e la fum'o el'iĝ'is el la bri kaj tub'eg'o'j kaj iom post iom dis'iĝ'is en la sen'vent'a aer'o, rest'ant'a en la alt'o kiel mal'dens'a tra'vid'ebl'a vual'o. Orient'e de la uzin'o'j kuŝ'is la kvartal'o'j de labor'ist'a'j dom'o'j kiel unu'ton'e pentr'it'a'j kaj plen'simetri'e met'it'a'j lign'a'j kub'et'o'j de tut'e sam'a'j form'o kaj grand'ec'o. Tiam kaj tiam ek'aŭd'iĝ'is mal'fort'a bru'et'o, kiam porci'o da fer'ŝton'o est'is de'ŝarĝ'it'a ĉe la supr'o de la rost'forn'o'j kaj la vagon'et'o post'e rapid'is mal'supr'e'n sur si'a rel'par'o. Griz'a kaj fulg'o'kolor'a kuŝ'is Torent'o kontraŭ la fon'o de blu'et'a'j mont'o'j kaj hel'verd'a'j betul'ar'o'j. Vid'it'a en medi'o de plen'somer'a abund'ec'o ĝi nun ŝajn'is al Karlo iom'et'e ĉiu'tag'ec'a kaj ted'a.

Sed sud'e etend'iĝ'is la vast'eg'a eben'o, en preskaŭ ne'vid'ebl'a mal'proksim'o border'it'a de mont'o'j aŭ arb'ar'o'j, kiu'j aspekt'is kiel et'a'j stri'o'j de blu'a fum'o ĉe la rand'o de la ĉiel'o. Tie kaj tie vilaĝ'o'j aŭ sol'ec'a'j dom'o'j dorm'is inter la sen'fin'a'j kamp'o'j de verd'a gren'o, tie kaj tie en mal'proksim'o preĝ'ej'a'j tur'o'j lev'iĝ'is el la verd'aĵ'o de ĉirkaŭ'a'j arb'o'j. En la mez'o de la eben'o kuŝ'is la river'o kiel hel'griz'a ruband'o sur verd'a rob'o.

Li'a'j okul'o'j en'sorb'is la vid'o'n de la vast'a ter'o kaj prov'is penetr'i ĝis la blu'a'j stri'et'o'j ĉe la horizont'o. Unu'a'foj'e Torent'o ŝajn'is al li mal'grand'a kaj enu'ig'a. Jes, kiel mal'grand'a ja est'as Torent'o! Kiel vast'a kaj riĉ'a la mond'o! Kaj kvazaŭ respond'o'n al si'a'j propr'a'j pens'o'j li aŭd'is apud si la voĉ'o'n de Enjo:

— Ho, kiel vast'a est'as la mond'o! Kaj tamen oni dev'as rest'i en tiu ĉi lok'o, rest'i kaj iom post iom sufok'iĝ'i. Se mi nur pov'us flug'i for ... Li el'rev'iĝ'is kaj rigard'is al ŝi. Ŝi ŝajn'is lac'a kaj ĉagren'it'a, kaj li ek'sent'is kompat'o'n al ŝi, sed sam'temp'e sent'is ŝi'a'n dolor'o'n kiel si'a'n propr'a'n.

— Kaj mi akompan'us vi'n ... Ĉu vi ne vol'us for'ir'i kun'e kun mi? Ŝi rigard'is li'n kvazaŭ demand'e kaj dir'is per mal'laŭt'a voĉ'o:

— Ĉu vi est'as mi'a amik'o?

— Kial vi demand'as tio'n? — li flustr'is kun iom da riproĉ'o en la ton'o. Vi ja sci'as, ke mi est'as vi'a amik'o, ke mi am'as vi'n. Ŝi'a'j lip'o'j ek'trem'et'is kaj ŝi mal'lev'is la okul'o'j'n, sed subit'e kapt'is li'a'n man'o'n kaj fort'e prem'is ĝi'n.

— Mi kred'as vi'n kaj konfid'as je vi. Sed ne parol'u pri am'o! ... Mi ĝoj'as, ke mi renkont'is vi'n ... kaj sam'temp'e bedaŭr'as. Vi'a amik'ec'o hav'as por mi pli grand'a'n valor'o'n ol vi pov'as kompren'i. Se vi iam est'os tut'sol'a en la mond'o, sen'amik'a, sen'fort'a, tiam vi ebl'e kompren'os mi'n. Sed sam'temp'e mi sent'as, ke mi mis'uz'as vi'a'n amik'ec'o'n, ke mi est'as mal'honest'a, ke mi tromp'as vi'n. Vid'u, vi don'as tiom al mi, la nur'a kun'est'o kun vi est'as al mi la plej grand'a feliĉ'o, ĉar vi sent'as kiel mi kaj ebl'e pov'us kompren'i mi'n. Sed kiom mi don'as al vi? Neniom. Mi'a feliĉ'o est'as en la moment'o'j de trankvil'a kun'est'o kun vi, en la ne'grav'a babil'ad'o kaj en la sent'o de vi'a bon'kor'ec'o. Sed vi esper'as ven'ont'a'n feliĉ'o'n ... kiu ne ven'os. Mi ŝat'as vi'n pli ol vi kred'as, kaj mi kred'as, ke vi'a'j vort'o'j kaj pens'o'j est'as pli ol moment'a lud'o de sent'o'j. Tial mi'a kun'est'o kun vi est'as mal'honest'a, tromp'a! Ĉar neniam mi pov'os far'iĝ'i vi'a. Neniam ... Ĉu vi pov'as pardon'i mi'n? Li rigard'is ŝi'n konstern'it'e kaj tuŝ'it'e, kaj la last'a'j mal'laŭt'a'j vort'o'j traf'is li'n kiel frap'o, sed li ne pov'is kred'i, ke ili est'as sincer'a'j.

— Ne parol'u pri pardon'o! Mi ne hav'as rajt'o'j'n je vi, kaj la hor'o'j kun'e kun vi don'is al mi tiom da feliĉ'o kiom al vi. Sed ĉu vi do vol'as ir'i for de mi? Kial? ... Mi vol'is parol'i al vi sed ne pov'is ... ebl'e nun ... Kiam vi ven'is en mi'a'n viv'o'n, ĉio ali'iĝ'is kaj ek'hav'is nov'a'n senc'o'n, pri kiu mi antaŭ'e tut'e ne sci'is. Nur nun mi kompren'as, kiel mal'plen'a mi'a viv'o antaŭ'e est'is, kial ĝi kelk'a'foj'e ŝajn'is al mi ted'a kaj sen'en'hav'a. Vi ne pov'as imag'i, kiom mi dum la last'a'j semajn'o'j pens'is kaj rev'is pri vi, pri ni, pri est'ont'a'j tag'o'j de ĝoj'o kaj feliĉ'o. De mi'a'j plej jun'a'j jar'o'j mi ĉiam rev'is pri Torent'o kaj pri la grand'a mond'o, kaj mi pens'is ke, kiam mi est'os pli aĝ'a, mi ir'os tie'n por trov'i pli feliĉ'a'n viv'o'n ol tiu de mi'a arb'ar'a hejm'o. Ĉar mi kred'is, ke tie ĉi kaj tie en la grand'a mond'o trov'iĝ'os la ver'a feliĉ'o. Nun mi jam du'on'e ven'is tie'n ĉi. Ver'dir'e est'as pli bon'e, pli komfort'e ol en la sovaĝ'ej'o. Tamen, al la mond'o de mi'a'j jun'a'j rev'o'j la lok'o ne tut'e simil'as. Sed mi trov'is vi'n, kaj vi far'iĝ'is mi'a plej bel'a rev'o pri la viv'o kaj la mond'o. Dum la last'a'j tag'o'j mi oft'e dir'is al mi mem: la viv'o ankoraŭ est'as mal'bel'a kaj mal'bon'a. Do ni dev'as far'i ĝi'n pli bel'a, pli bon'a, pli simil'a al ni'a'j dezir'o'j. Vid'u, kiel riĉ'a est'as la viv'o! Ekzist'as sufiĉ'e da material'o por konstru'i nov'a'n kaj pli bon'a'n hom'a'n viv'ad'o'n. Ni far'u tio'n, ni far'u tio'n! Tiel mi pens'is. Tia est'is mi'a rev'o, sen kiu la viv'o est'us neni'o ... Kaj vi dir'as, ke ĝi neniam real'iĝ'os? Kial? ...

— Ĝi ne pov'as real'iĝ'i. Pardon'u, ke mi iam ced'is je vi'a pet'o pri renkont'o! Sed temp'o pas'os, baldaŭ vi forges'os tiu'n ĉi rev'o'n, trov'os nov'a'n, trov'os la feliĉ'o'n. Sed dir'u, ĉu vi est'as mal'kontent'a je mi?

— Kiel mi pov'us est'i? Sed mi ne kred'as, ke vi dir'as la ver'o'n. Ebl'e vi kred'as, ke vi dir'as la ver'o'n; sed post kelk'a temp'o vi trov'os, ke vi erar'is.

Ŝi sku'et'is la kap'o'n, rid'et'is en fremd'a, strang'a manier'o, kaj ŝajn'is en'rev'iĝ'i. Ŝi neni'o'n respond'is kaj, ne sci'ant'e kio'n dir'i, Karlo ek'kuŝ'is sur la herb'o kaj brul'ig'is si'a'n pip'o'n.

Dum'e li rigard'is al ŝi, kaj subit'e la vort'o'j de Andre'o re'aper'is en li'a memor'o. Ĉu li prav'is? Kial ŝi est'as tiel strang'a, ĉu ebl'e tio ankaŭ est'as sklav'ec'o sub iu idol'o, kiu'n li ne kon'as? Se ŝi ne est'us sklav'in'o, sed nur sekv'us la vok'o'n de si'a'j dezir'o'j — kiel pli simpl'a, kiel pli bon'a est'us ĉio. La viv'o est'as simpl'a kaj facil'a, li pens'is, sed la hom'o'j mal'facil'ig'as ĝi'n, ŝat'as kurb'a'j'n voj'o'j'n kaj kurb'a'j'n ver'o'j'n.

Dum mal'long'a moment'o li kred'is sent'i iom da mal'ŝat'o al ŝi, kaj li'a'j lip'o'j mal'estim'e kurb'iĝ'is. Kaj mal'laŭt'e sed iom akr'et'e li dir'is, kvazaŭ al si mem:

— Ni est'as sklav'o'j ... Ŝi subit'e rekt'iĝ'is kaj rigard'is li'n kun strang'a esprim'o.

— Kio'n vi vol'as dir'i?

— Jes, sklav'o'j de ni'a'j pens'o'j, de ni'a'j opini'o'j. La viv'o hav'as sufiĉ'e da feliĉ'o por ni. Ni nur bezon'as etend'i la man'o'n kaj pren'i ĝi'n. Sed la hom'o est'as mal'saĝ'a. Li rifuz'as etend'i si'a'n man'o'n kaj post'e plend'as pri la kruel'ec'o de la viv'o ... Li ek'silent'is kaj rigard'is ŝi'n kaj prov'is rid'et'i kun esprim'o de vir'o, kiu kon'as la viv'o'n.

— Mi kompren'as, kio'n vi vol'as dir'i, kaj mi pardon'as vi'n. Vi erar'as. Cert'e mi est'as sklav'in'o, kaj cert'e vi est'as sklav'o, kaj sen'dub'e ni est'as tio, eĉ en mult'e pli profund'a senc'o ol tiu, pri kiu vi alud'as. Sed vi erar'as en vi'a pens'o, ĉar vi ne kompren'as. Karlo iom'et'e ruĝ'iĝ'is, sed demand'is:

— Mi ne kompren'as. Bon'e. Kial vi do ne klar'ig'as, por ke mi kompren'u?

— Jes, mi klar'ig'os kaj vi kompren'os ... sed ne hodiaŭ, ne hodiaŭ. Iu'n ven'ont'a'n foj'o'n. Aŭ ĉu ni ne renkont'os ni'n plu?

— Jes ... Pardon'u, mi est'as mal'saĝ'a! Kaj la iom'a mal'estim'o tuj mal'aper'is kiel neĝ'o en printemp'a sun'o.

Iv.

Li'a intern'o simil'is al nud'a ter'o sub influ'o de printemp'a sun'o. Unu'e Torent'o est'is iom fremd'a al li, sed baldaŭ li kutim'iĝ'is, kaj la nov'a'j impres'o'j ŝajn'is al li sufiĉ'e ĉiu'tag'a'j. Sed post mal'long'a temp'o est'is al li, kvazaŭ li vek'iĝ'us el sonĝ'o, kaj tiam li vid'is mult'o'n, kio'n li antaŭ'e ne vid'is, far'is el'trov'o'j'n en afer'o'j, kiu'j'n li kred'is jam tut'e esplor'it'a'j. Li'a vid'kapabl'o pli'akr'iĝ'is, li'a mens'a viv'o pli'vigl'iĝ'is.

Kiam li unu'e est'is inter la labor'ist'o'j, li rigard'is ili'n en tut'e ordinar'a manier'o. Ili est'is al li nur labor'ist'o'j kaj kamarad'o'j en labor'o, ne pli. Kiel tia'j ili ne pov'is tre interes'i li'a'j'n pens'o'j'n. Sed nun li subit'e ek'vid'is ili'n el ali'a vid'punkt'o.

Li ne sci'is mem, kia'manier'e la pens'o ven'is en li'a'n kap'o'n, ĉu ĝi nask'iĝ'is tie, ĉu li trov'is ĝi'n en iu gazet'o aŭ aŭd'is ĝi'n de iu kamarad'o. Sed subit'e li demand'is si'n mem: Kiu'n senc'o'n hav'as la viv'o de ĉiu'j tiu'j hom'o'j, kiu'n senc'o'n ili mem don'as al si'a'j viv'o'j? Kaj li trov'is nur unu respond'o'n: La senc'o de ili'a'j viv'o'j est'as nur — viv'i, viv'ten'i si'n kaj laŭ'ebl'e ĝu'i de tio, kio'n akir'it'a mon'o kaj favor'a'j cirkonstanc'o'j don'as al ili. Kaj per unu foj'o tia viv'o, kiu antaŭ'e ŝajn'is al li tut'e natur'a, far'iĝ'is ted'a, sen'en'hav'a, abomen'ind'a. Kaj li mem? Ĉu ankaŭ li ne hav'as antaŭ si sen'fin'a'n perspektiv'o'n de tut'e simil'a viv'o, sen'fin'a'n ĉen'o'n, en kiu ĉiu er'o est'as tag'o de pez'a, maŝin'simil'e far'it'a labor'o? Tamen ne li kontraŭ'dir'is al si'a propr'a demand'o.

Se li dev'os tra'pas'i viv'o'n, kiu ekster'e plen'e simil'os al tiu de cent'o'j da ali'a'j, li tamen tra'pas'os ĝi'n kun'e kun ŝi. Ebl'e la ekster'a diferenc'o ne est'os tre grand'a. Sed la intern'a est'os grand'eg'a.

Sed ebl'e ankaŭ ili hav'as iu'n sekret'a'n ĝoj'o'n, kiu lum'ig'as ili'a'n viv'o'n kaj don'as al ili fort'o'n el'ten'i la mal'facil'aĵ'o'j'n? Ebl'e kelk'a'j el ili hav'as am'o'n, kiu simil'as al tiu de li mem, ebl'e kelk'a'j hav'as ali'a'n ĝoj'o'n, kvankam ili ne parol'as pri ĝi? Li observ'is kaj esplor'is la vizaĝ'o'j'n, sed ne trov'is, kio'n li serĉ'is. Li re'memor'is la vort'o'j'n de Andre'o, ke la esprim'o'j de hom'a'j vizaĝ'o'j est'as teks'it'a'j el sklav'ec'o sub idol'o'j. Sed al li ŝajn'is, ke oni pli prav'e pov'us dir'i, ke ili est'as teks'it'a'j el lac'ec'o, inert'ec'o kaj sam'temp'e el obstin'a sed sen'cel'a viv'o'vol'o.

Laŭ'vid'e ili'a viv'o est'is sufiĉ'e sen'en'hav'a; sed ŝajn'e ili ne rimark'is tio'n, ne rimark'is kiel riĉ'a est'as la viv'o kaj kiel mal'plen'a kaj mizer'a ili'a propr'a est'ad'o. Kelk'a'foj'e unu aŭ ali'a plend'et'is pri mizer'a viv'o, pri sklav'ec'o de labor'ist'o'j kaj sinjor'ec'o de riĉ'ul'o'j, sed post moment'o li est'is forges'int'a tio'n.

Ŝajn'e manĝ'aĵ'o, dorm'o, la viv'o en la hejm'o, danc'ej'o, kin'o, kart'lud'ad'o kaj divers'a'j ali'a'j amuz'et'o'j est'is al ili sufiĉ'e da feliĉ'o. Nu, kio'n ali'a'n ili do pov'us dezir'i, kio ali'a est'us hav'ebl'a? Kaj en li'a memor'o re'vek'iĝ'is vort'o'j kaj fraz'o'j el tiu gazet'o, super kiu li iam en'dorm'iĝ'is. Just'ec'o, pac'o, frat'ec'o — ĉu tiu'j kaj ali'a'j simil'a'j afer'o'j ne pov'us entuziasm'ig'i ili'n kaj don'i iom da senc'o al ili'a mizer'a viv'o? Li ir'is al la vend'ant'o de “La Flam'o”, inter'parol'is kun li, ricev'is prunt'e pak'o'n da libr'o'j kaj gazet'o'j kaj dum tri semajn'o'j — en vesper'o'j kaj nokt'o'j — li pli mult'e leg'is ol en si'a tut'a antaŭ'a viv'o. Li komenc'is aĉet'i kaj leg'i ĉiu'tag'a'j'n gazet'o'j'n kaj fin'e, kvankam nur per'e, trov'is kontakt'o'n kun la grand'a mond'o, pri kiu li antaŭ'e tiel oft'e rev'is. La gazet'ist'o invit'is li'n al kun'ven'o de la Flamanoj. Li akcept'is kaj trov'is tie kelk'a'j'n vigl'a'j'n jun'ul'o'j'n, kiu'j kun interes'o kaj grand'a entuziasm'o diskut'is pri re'form'ad'o de soci'o kaj pens'manier'o.

— Ĉu vi est'as la sol'a'j social'ist'o'j en Torent'o? — li demand'is. La al'parol'it'o bru'e ek'rid'is.

— Jes, jes, vi prav'as! Sed vi est'as nov'ul'o. Preskaŭ ĉiu'j labor'ist'o'j est'as ja social'ist'o'j. Sed kia'j! Ba! Ili est'as fidel'a'j balot'ant'o'j, ili sci'as pren'i la ĝust'a'n balot'il'o'n kaj met'i ĝi'n en la urn'o'n. Tio est'as ili'a social'ism'o. Kaj laŭ'dev'a leg'ad'o de la parti'a gazet'o, ankaŭ tio pli mal'pli aparten'as al ili'a'j kvalit'o'j. Sed pri hom'a'j rajt'o'j, pri real'ig'o de tiu'j rajt'o'j, pri labor'o por la grand'a ide'o — pri tio ili neni'o'n sci'as. Kaj por evit'i tia'j'n mal'facil'a'j'n afer'o'j'n, ili dung'as gvid'ant'o'j'n kaj don'as al ili bon'a'n salajr'o'n, por ke ili okup'u si'n pri la pli'bon'ig'o de la soci'o. Bon'e el'pens'it'a afer'o, sed bedaŭr'ind'e ne tre efik'a. — Post kelk'temp'a inter'parol'o kaj diskut'ad'o li ek'flam'iĝ'is kaj al'iĝ'is al ili'a mal'grand'a grup'o. Ili'a rev'o pri la est'ont'ec'o far'iĝ'is la li'a, kaj en li'a intern'o la rev'o pri du'op'o de feliĉ'a'j hom'o'j kaj pri tut'op'o de feliĉ'a hom'ar'o preskaŭ kun'fand'iĝ'is.

Kelk'a'foj'e li parol'is al Bertil pri tia'j afer'o'j. Kaj tiu rid'et'is bon'vol'em'e: — Jes, jes, ebl'e ĝi est'as bon'a afer'o, oni ne pov'as sci'i, kio okaz'os. Sed por dir'i la ver'o'n, mi ne pov'as tre konfid'i al la bon'a vol'o de la hom'o'j kaj far'iĝ'i akci'ul'o en la societ'o por pli'bon'ig'o de la hom'ar'o por tia'manier'e akir'i iom da posed'aĵ'o. Tio ŝajn'as al mi sufiĉ'e kurb'a voj'o, kiu postul'as pli da temp'o ol mi dispon'as. Mi kred'as, ke mi pov'os mem aranĝ'i mi'a'j'n afer'o'j'n sam'e bon'e kaj antaŭ ĉio mult'e pli rapid'e.

— Sed vi ne kompren'as ... La frat'ec'o ...

— Ĉu vi do vol'as dir'i, ke mi est'as ies mal'amik'o? Absolut'e ne! Mi est'as sam'e bon'a frat'o al la hom'o'j kiel ili al mi, kelk'a'foj'e eĉ iom pli bon'a. Kio'n ili do pov'us postul'i de mi? — Kaj kun solid'a trankvil'o li ir'is si'a'n propr'a'n voj'o'n kiel antaŭ'e.

Li prov'is parol'i kun Andre'o, sed Andre'o sku'et'is la ŝultr'o'j'n kaj rid'et'is sarkasm'e:

— Ĉu mi ne jam dir'is al vi, ke tio est'as idol'a'j afer'o'j, kiu'j nur dis'part'ig'as vi'n de la real'a viv'o? Ekzist'as bon'a'j pens'o'j en divers'a'j doktrin'ar'o'j, ankaŭ en social'ism'o. Sed ne est'as neces'e far'iĝ'i idol'an'o por kompren'i ili'n; oni kompren'as ili'n eĉ pli bon'e, se oni vid'as ili'n el si'a propr'a vid'punkt'o. Pec'o da ter'o aŭ eĉ nur pec'o da pan'o est'as pli valor'a ol grand'a'j ide'ar'o'j.

Li parol'is al Enjo pri si'a al'iĝ'o al la grup'o kaj pri la ide'o'j, kiu'j okup'is li'a'n mens'o'n; sed ŝi ne montr'is grand'a'n interes'o'n. Al li'a'j asert'o'j, demand'o'j kaj propon'o'j ŝi respond'is mal'long'e kaj abrupt'e, kvazaŭ ŝi pens'us pri tut'e ali'a'j afer'o'j.

*

Vesper'o'n en la mez'o de juli'o ili re'e sid'is sub la betul'o'j ĉe la rand'o de la grand'a eben'o. De kamp'o'j kaj herb'ej'o'j la aer'o port'is odor'o'n de falĉ'it'a kaj sek'iĝ'ant'a fojn'o. La sekal'ej'o'j komenc'is flav'iĝ'i, kaj sub la seren'a, plen'trankvil'a ĉiel'o hirund'id'o'j ekzerc'ad'is si'a'j'n flug'il'o'j'n en la last'a'j lum'flu'o'j de la sub'ir'ant'a sun'o. Ankoraŭ est'is plen'a somer'o, sed la matur'iĝ'o kaj matur'ec'o vek'is sent'et'o'n pri flav'iĝ'o kaj dis'fal'o.

Ili babil'et'is kiel kutim'e; sed subit'e ŝi dir'is kun mal'laŭt'a kaj trem'et'ant'a voĉ'o:

— Ni'a'j voj'o'j jam dis'iĝ'os, kaj ver'ŝajn'e ni ne renkont'os ni'n plu. Tial mi dev'as parol'i al vi, ne por just'ig'i mi'n, sed por pet'i pri vi'a pardon'o ... Li ek'mov'iĝ'is kvazaŭ de sku'et'o kaj sent'is, kvazaŭ fort'eg'a'j man'o'j kun'prem'us li'a'n brust'o'n. Li'a rev'o, li'a rev'o ... ĉu ĝi est'os frakas'at'a, neni'ig'at'a kiel eĉ la plej bel'a'j sonĝ'o'j est'as neni'ig'at'a'j de la maten'a vek'iĝ'o?

— Mi vol'us, ke mi pov'us dis'iĝ'i de vi sen ĉagren'a'j vort'o'j. Ebl'e est'us plej bon'e tiel. Sed vi est'is tro sincer'a kaj tro serioz'a en vi'a'j rilat'o'j al mi, kaj vi far'iĝ'is ver'a amik'o de mi. Mi tre ŝat'as vi'n, ja, ebl'e tro. Pro tio mi ne pov'as ali'e ol parol'i. Mi far'is krim'o'n kontraŭ vi; ver'e, ĝi ne est'is intenc'a, sed de'ven'is de mi'a tro'a mal'fort'o, tamen ĝi est'as krim'o. Prov'u pardon'i vi'a'n mal'feliĉ'a'n Enjon! Li rigard'is ŝi'n terur'it'e, sent'ant'e la proksim'iĝ'o'n de io monstr'a kaj fantom'a, kio kun ne'vid'ebl'a'j brak'o'j kaj man'o'j kapt'os li'a'n anim'o'n kaj prem'os kaj turment'os ĝi'n ĝis'mort'e.

Ŝi'a'j okul'o'j rigard'is al li, sed est'is, kvazaŭ ŝi ne vid'as li'n. Kun fantom'ec'e trankvil'a voĉ'o ŝi daŭr'ig'is, kvazaŭ parol'ant'e al si mem:

— Mi far'is grand'a'n krim'o'n, kiam mi iam promes'is renkont'i vi'n. Mi ne hav'is rajt'o'n far'i tio'n. Vid'u, mi jam est'is la am'at'in'o de ali'a, kaj nun mi port'as li'a'n infan'o'n sub mi'a kor'o ... Ŝi ek'silent'is kaj subit'e bor'is si'a'j'n dent'o'j'n en la lip'o'j'n, dum ŝi'a rigard'o far'iĝ'is akr'a kaj strang'a kiel tiu de frenez'ul'o. Li'a'j okul'o'j per unu foj'o plen'iĝ'is per larm'o'j, kiu'j en grand'a'j gut'o'j dis'flu'is laŭ li'a'j vang'o'j. Ŝi sid'is kvazaŭ ŝton'iĝ'int'a, sen vort'o, sen ĝem'o, sen suspir'o. Est'is kvazaŭ ŝi eĉ ne spir'us. Nur la flu'ant'a'j larm'o'j atest'is pri viv'o.

La mal'laŭt'a'j vort'o'j traf'is li'n kiel subit'eg'a ek'vid'o de proksim'a kaj blind'ig'a fulm'o, kaj li ek'sku'iĝ'is kvazaŭ de profund'a ek'tim'eg'o. Post'e ili ŝajn'is korp'iĝ'i kaj star'is inter ŝi kaj li kiel minac'ant'a'j monstr'o'j de iu terur'a sonĝ'o. Li sent'is iu'n blind'a'n kaj fort'eg'a'n dezir'o'n al'salt'i al ŝi kaj dis'ŝir'i, bat'i, frakas'i ŝi'n. Sed sen'pov'e li rest'is sur la sam'a lok'o, sen kapabl'o mov'i si'n aŭ vort'ig'i la kaos'o'n de si'a intern'o.

Sed tio ĉi est'as ja frenez'iĝ'o, sonĝ'o de frenez'ul'o, ven'is subit'e en li'a'n kap'o'n. Li ek'rigard'is ŝi'n per streĉ'it'a'j okul'o'j, kvazaŭ li atend'us vek'iĝ'o'n kaj fin'iĝ'o'n de la sonĝ'o. Sed antaŭ li rest'is sam'sam'e la sen'mov'a figur'o de la jun'a knab'in'o, kun pal'a vizaĝ'o, kun'mord'it'a'j lip'o'j kaj silent'e flu'ant'a'j larm'o'j.

Tamen, iom post iom la kaos'o ord'iĝ'is, la sent'o'j iom klar'iĝ'is. Ho, ne est'is sonĝ'o nek frenez'iĝ'o, est'is nur nud'a ver'o, ne'pri'dub'ebl'a real'ec'o. Kaj li ek'sent'is strang'a'n mal'fort'iĝ'o'n, kvazaŭ li est'us perd'ont'a la konsci'o'n.

Kio'n nun far'i? Ĉu sen'vort'e for'las'i ŝi'n, ir'i hejm'e'n? Kio'n ali'a'n li do pov'us far'i? Li ek'rigard'is al ŝi dum moment'o. Ho, tamen ... tamen ... tiu rev'o ... perd'it'a, frakas'it'a ... Kaj ond'o de dolor'o kaj kompat'o tra'flu'is li'a'n intern'o'n kaj pur'ig'is ĝi'n de koler'o kaj difuz'iĝ'a'j, frenez'ig'a'j pens'o'j. Ŝi'a dolor'o plen'ig'is li'n mem, kaj subit'e li sent'is, ke li'a'j vang'o'j mal'sek'iĝ'is je larm'o'j.

Instinkt'e kaj sen pens'i pri tio, li etend'is si'a'n brak'o'n kaj li'a trem'ant'a man'o konsol'em'e tuŝ'et'is ŝi'a'n har'ar'o'n. Li tir'is ŝi'a'n kap'o'n al si'a brust'o, kares'is mal'lert'e la mal'sek'a'j'n, ard'ant'a'j'n vang'o'j'n kaj kis'is la larm'plen'a'j'n okul'o'j'n. Ŝi ne kontraŭ'star'is, kaj nur iom post iom li konsci'iĝ'is pri si'a'j ag'o'j.

Li rekt'ig'is si'n kaj prov'is ord'ig'i si'a'j'n pens'o'j'n. Ho, fin'e li do kis'is kaj kares'is ŝi'n, si'a'n pri'rev'it'a'n am'at'in'o'n ... Sed dum kia'j cirkonstanc'o'j! Ankoraŭ li sid'as apud ŝi, ten'as ŝi'a'n man'o'n en si'a, apog'as ŝi'a'n dors'o'n per la ali'a brak'o. Strang'e, strang'e ... ŝi est'is la am'at'in'o de ali'a, port'as est'iĝ'ant'a'n est'aĵ'et'o'n en si'a jun'a mal'fort'a korp'o ... kaj ŝi est'is li'a rev'o pri la viv'o ... strang'e, ne'kompren'ebl'e. Kial li ne koler'as je ŝi, insult'as ŝi'n, bat'as ŝi'n? Ĉu li est'as mal'kuraĝ'a, sen'fort'a, sen vir'a fier'o? Ne, ne, est'u kiel ajn, ŝi tamen est'is li'a plej bel'a rev'o, kaj ankoraŭ ŝi est'as li'a mal'feliĉ'a frat'in'o. — Subit'e li ek'vek'iĝ'is. Bru'a signal'o de rapid'e preter'pas'ant'a aŭtomobil'o tondr'is sur la ali'a flank'o de la kaŝ'ant'a'j arbust'o'j kaj arb'o'j. Nebul'et'o de strat'a polv'o ek'lev'iĝ'is kaj post'e mal'rapid'e mal'lev'iĝ'is, rest'ant'e kiel griz'a tavol'et'o sur foli'o'j kaj herb'o'j. Aŭd'iĝ'is raŭk'a'j, fort'a'j voĉ'o'j de jun'ul'o'j kaj kver'ant'a'j voĉ'o'j de rid'et'ant'a'j jun'ul'in'o'j, kaj post moment'o kelk'a'j par'o'j sur bicikl'o'j preter'vetur'is. Kaj re'e reg'is silent'o.

Tiu memor'ig'o pri hom'o'j kaj mond'o ekster ili mem plen'e vek'is li'n el li'a strang'a stat'o. Dum tiu'j moment'o'j de dolor'o la mond'o kaj la hom'o'j ne ekzist'is por li. Ekzist'is nur ŝi kaj li kaj tiu dolor'o, kiu sam'temp'e dis'ig'is kaj kun'lig'is ili'n. Dolor'o pro far'it'a, ne'ripar'ebl'a ag'o kaj ne'evit'ebl'a dis'iĝ'o kaj sam'temp'e strang'a konsol'o pro la komun'a sub'iĝ'o sub dolor'o, kiu sam'e turment'is ili'n ambaŭ. Ĉu ŝi est'is mal'honest'a aŭ ne — pri tio li ne pens'is plu. Ŝajn'is al li, ke ili est'as sam'sort'an'o'j, sam'e turment'it'a'j, sam'e pri'rab'it'a'j ĝis nud'ec'o kaj mizer'o. Tial la nur'a kun'est'o kun ŝi est'is kvazaŭ konsol'o.

Nun li ek'memor'is pri la ekster'a mond'o, kaj suspir'o de lac'ec'o kaj rezign'o el'iĝ'is el li'a brust'o. Kial ĝi do ekzist'as, tiu mond'o kun tiu'j hom'o'j, fremd'a'j kaj sen kompren'em'o? Se ĝi ne est'us! Sed ĝi est'as; kaj ili'a'j voj'o dis'iĝ'os, kaj post kelk'a'j hor'o'j li'a rev'o kaj la terur'a vek'iĝ'o el ĝi est'os nur'a memor'o — sed turment'ant'a kaj ne'for'viŝ'ebl'a memor'o, kiu'n li kun'port'os inter la hom'o'j, kiu'j ne sci'as nek sci'os pri la ne'vort'ig'ebl'a'j ĝoj'o kaj dolor'o de li'a intern'o.

Li re'e turn'is si'n al ŝi.

— Kar'a, mal'feliĉ'a ... ĉu vi ne vol'as parol'i al mi? Ŝi est'is for'viŝ'int'a la larm'o'j'n kaj aspekt'is preskaŭ kiel ordinar'e, nur la okul'o'j bril'is kun ne'ordinar'e klar'a kaj kvazaŭ pur'ig'it'a lum'o.

— Jes, mi parol'os ... Mi ne sci'as, ĉu mi est'as pli mal'ĉast'a kaj pli mal'bon'a ol ali'a'j knab'in'o'j. Ŝajn'as ankoraŭ al mi, ke ne. Ebl'e pli mal'saĝ'a, jes, ebl'e ... ... Vi iam parol'is pri sklav'ec'o, pri rajt'o'j, pri liber'ec'o. Vi kred'is, ke tio est'as nov'a al mi. Ho, se nur est'us tiel! ... jam antaŭ jar'o'j mi kon'at'iĝ'is kun tiu postul'o kaj ek'sent'is ĝi'n en mi mem. Ankaŭ mi est'is inter la hom'o'j de la nov'a temp'o, kiu'j prov'as fal'ig'i la idol'o'j'n kaj el'radik'ig'i la hipokrit'ec'o'n, kiu'j labor'as por el'ĉen'iĝ'o, por liber'ec'o. Mi aŭd'is parol'ad'o'j'n pri la liber'iĝ'o, mi leg'is pri ĝi, pens'is pri ĝi. Mi'a'j pens'o'j kaj sent'o'j dir'is: jes, est'os bon'e tiel. Sed mi ne prov'is real'ig'i tiu'n el'ĉen'iĝ'o'n rilat'e al mi mem. Ebl'e mi tim'is ĝi'n, hont'is, mal'kuraĝ'is ... ... Ĝis kiam mi renkont'is tiu'n vir'o'n. Ankaŭ li parol'is pri el'ĉen'iĝ'o, pri epok'o de liber'a'j hom'o'j. Li parol'is pli bel'e ol mi ĝis tiam aŭd'is, el'dir'is mi'a'j'n propr'a'j'n pens'o'j'n kaj sopir'o'j'n. Mi forges'is la hom'o'j'n, mi'a'n hejm'o'n. Mi'a mal'kuraĝ'o for'iĝ'is, kaj sen'kondiĉ'e kaj kiel liber'a hom'o mi far'iĝ'is li'a.

Ĉu mi am'is li'n? Tiam ŝajn'is al mi, ke jes. Sed ne est'is tiel. Ne li'n mi am'is, sed mi'a'n rev'o'n pri liber'iĝ'o. Kaj ceter'e mi nur obe'is al mi'a'j dezir'o'j.

Est'as strang'e. Mi hav'as kaj hav'os ankoraŭ pli da ĉagren'o pro tio. Tamen ŝajn'as ankoraŭ al mi, ke mi prav'is. Kaj tamen ne prav'is, ĉar mi far'iĝ'is ja sen'cel'e mal'feliĉ'a. Liber'iĝ'o ŝajn'as al mi bon'a, malgraŭ ĉio. Sed por est'i liber'a, la hom'o dev'as est'i saĝ'a kaj ĉiu'rilat'e pli perfekt'a ol la sklav'o ... Ali'e la hom'o re'e far'iĝ'as sklav'o, mez'e de si'a liber'ec'o, sklav'o sub la sekv'o'j de si'a mal'bon'e kaj mal'saĝ'e uz'it'a liber'ec'o. Nun mi kompren'as tio'n, tiam ne.

Mi est'is feliĉ'a, viv'is en la nun'o kaj ne pens'is pri est'ont'ec'o. Kio ajn okaz'os — ni est'is ja hom'o'j, kiu'j kompren'is unu la ali'a'n kaj la respond'ec'o'n de liber'a hom'o. Sed unu maten'o'n mi ricev'is leter'o'n, send'it'a'n de li el haven'a urb'o ĝust'e antaŭ en'ŝip'iĝ'o al Amerik'o. Li skrib'is kelk'a'j'n fraz'o'j'n pri la bel'a fru'printemp'o, dank'is el'kor'e pro la bel'a ne'forges'ebl'a temp'o, kiu'n li pas'ig'is kun'e kun mi. Tiu memor'o est'os ĉiam al li plej bel'a memor'o. Kaj fin'e li dezir'is al mi feliĉ'o'n kaj ĝoj'o'n, “bedaŭr'ind'e mi kred'ebl'e neniam hav'os la feliĉ'o'n re'renkont'i vi'n, ĉar ver'ŝajn'e mi ne re'ven'os al tiu ĉi land'o.” Tri tag'o'j'n antaŭ la ricev'o de tiu leter'o mi kun'est'is kun li. Tiam li eĉ ne alud'is pri dis'iĝ'o. Kaj nun ... Ĉu vi kompren'as? Mi ne est'is la kaŭz'o de li'a for'ir'o, ĉar eĉ pli fru'e ol mi unu'e renkont'is li'n, li cert'e pri'zorg'is en'migr'o'permes'o'n kaj pasport'o'n, kvankam nek mi nek ali'a'j sci'is pri tio. Sed ebl'e li rigard'is mi'n lud'il'o por moment'a distr'o ... ... Mi'a bel'a rev'o pri la liber'ec'o polv'iĝ'is. Ne pro tio, ke mi ebl'e nask'os infan'o'n, sed pro tio, ke li for'ir'is kiel fi'a ŝtel'ist'o. Se li nur est'us dir'int'a antaŭ'e: “Mi ne pov'as rest'i kun vi plu, mi dev'as ir'i for, tial adiaŭ!” Tiam mi est'us dir'int'a al li: “Bon'e, vi est'as liber'a kiel mi. Mi port'os mi'a'n sort'o'n, kaj vi ŝuld'os al mi neni'o'n.” — Sed tiel! Mi en'fal'is en abism'o'n de nigr'a'j pens'o'j, kaj por la unu'a foj'o, pens'ant'e pri patr'in'o kaj frat'o, mi ek'tim'is la sekv'o'j'n de mi'a liber'ec'o. Por la unu'a foj'o mi kompren'is la sent'o'j'n de mi'a patr'in'o, kiam ŝi sci'iĝ'os pri tio. Nokt'iĝ'is ĉirkaŭ mi. Unu'e mi preskaŭ frenez'iĝ'is kaj ne sci'is kio'n far'i, ĉu ir'i en la river'o'n por for'iĝ'i aŭ al la danc'ej'o por hav'ig'i ali'a'n patr'o'n al mi'a infan'o? Ĉu vi kompren'as? Sklav'in'o! Du semajn'o'j pas'is, kaj iom post iom mi sukces'is trankvil'ig'i mi'n mem. Vi mem est'as la kaŭz'o de vi'a mal'feliĉ'o, mi prov'is dir'i al mi. Vi vol'is est'i liber'a, kaj vi est'is. Do port'u nun vi'a'n sort'o'n kiel liber'a hom'o! Sed far'iĝ'is sol'ec'e en mi'a intern'o kaj sol'ec'e ĉirkaŭ mi. Mi far'iĝ'is tut'sol'a en la mond'o, pli sol'a ol se mi est'us orf'a kaj sen'frat'a. Kaj post tiu'j du semajn'o'j mi ir'is al la danc'ej'o, ne por de'log'i jun'ul'o'n, ne por amuz'iĝ'i, nur por i'o'n far'i kaj por rigard'i hom'a'j'n vizaĝ'o'j'n. Mi'a'j'n paŝ'o'j'n konduk'is la sam'a dezir'o aŭ sopir'o, kiu konduk'as la paŝ'o'j'n de re'san'iĝ'ant'o, kiu post long'a'j semajn'o'j en la lit'o est'as al'tir'at'a al hom'o'j kaj viv'plen'a'j lok'o'j. Ĉu vi kompren'as? Sed kiel fremd'ul'in'o mi ven'is, kiel fremd'ul'in'o rigard'is la hom'o'j'n kaj la gaj'ec'o'n, kiel fremd'ul'in'o mi vol'is for'ir'i.

Kaj tiam vi ven'is. Strang'a sent'o ek'kapt'is mi'n, kiam mi vid'is vi'n. Est'us sen'senc'e dir'i, ke vi plaĉ'is al mi. Pri tia'j afer'o'j mi ne pov'is pens'i tiam. Est'is io tut'e ali'a. Ĉu iam okaz'is al vi, kiam vi est'is pli jun'a, ebl'e preskaŭ infan'o, ke vi rev'is pri renkont'o kun hom'o, ĉu sam'seks'a aŭ mal'e, kiu plen'e kompren'os vi'n kaj en ĉio sent'os kaj pens'os sam'e kiel vi mem? Tia'manier'e mi oft'e rev'is, kiam mi est'is infan'in'o, kaj la sol'ec'o far'iĝ'is preskaŭ ne el'ten'ebl'a. Sed kiam mi far'iĝ'is pli aĝ'a, tiu'j rev'o'j iom post iom mal'aper'is, ebl'e trans'form'iĝ'is laŭ la ver'a aspekt'o de la mond'o. Kiam vi ven'is, est'is al mi, kvazaŭ unu el tiu'j rev'o'figur'o'j de mi'a'j knab'in'et'a'j jar'o'j subit'e est'us aper'int'a antaŭ mi. Mi sent'is, ke tie star'as jun'ul'o, kiu ĉiam pov'us frat'e kaj plen'e kompren'i mi'n, eĉ en mi'a plej profund'a dolor'o, kaj kies nur'a ĉe'est'o pov'us est'i plej trankvil'ig'a konsol'o. Est'is nur re'vek'iĝ'int'a infan'o'rev'o. Tamen ĝi est'is pli fort'a ol mi'a raci'o. En temp'o'j de profund'a dolor'o la hom'o ebl'e far'iĝ'as kiel infan'o, kaj de long'e forges'it'a'j pens'o'j kaj rev'o'j re'e viv'iĝ'as.

Mi prov'is kontraŭ'star'i kaj est'i saĝ'a, kiam vi pet'is pri renkont'o, sed mi mal'sukces'is. Mi est'is far'iĝ'int'a infan'in'o, sen'fort'a, help'o'serĉ'ant'a — ja, ebl'e sentimental'a. Mi dir'is al mi, ke mi ag'as frenez'e kaj mal'honest'e, kaj mi hont'is pri mi mem. Tamen mi konsent'is al vi'a'j pet'o'j.

Kaj vi far'iĝ'is konsol'o al mi. Vi help'is al mi port'i mi'a'n sort'o'n, kvankam vi mem ne sci'is pri tio. Mi ja ne parol'is al vi. Tamen, ho, se vi nur sci'us, kiom mi parol'is al vi en la sol'ec'a'j hor'o'j de sen'fin'e long'a'j semajn'o'j! Rev'o'j! Jes, ja, kaj tamen konsol'o ... Amik'o, frat'o, ĉu vi pov'as pardon'i mi'n? — Krepusk'et'o est'is en'volv'int'a la grand'a'n eben'o'n en nokt'a sen'kontur'a nebul'et'o; la son'o'j de la tag'o est'is for'mort'int'a'j. Kaj en li'a intern'o est'is sent'o, kiu simil'is al tiu nokt'a silent'o, trankvil'ig'a kaj forges'ig'a kiel kviet'o de sankt'a ej'o. Ŝi'a flustr'a parol'ad'o est'is ĉes'int'a kaj la silent'o mild'e for'viŝ'is dolor'ig'a'j'n pens'o'j'n kaj kvazaŭ pur'ig'is la intern'o'n de ĉio mal'bon'a kaj mal'ind'a. Ŝajn'is al li kvazaŭ mal'sankt'ig'o romp'i tiu'n sen'son'ec'o'n.

— Ne dir'u tiel, vi est'as ja mi'a amik'in'o, — li flustr'is mal'laŭt'e.

Sen'vort'e ŝi prem'is li'a'n man'o'n kaj post'e ek'star'is. Ili re'turn'is si'n al Torent'o.

Ven'int'e al ŝi'a hejm'o ili dum kelk'a'j moment'o'j rest'is sub la siring'a'j arbust'eg'o'j. El mal'proksim'o aŭd'iĝ'is la muzik'o de la danc'ej'o, kaj dum moment'o li vid'is intern'e la hom'plen'a'n lok'o'n, kie jun'a viv'o bol'as kiel ŝaŭm'ant'a printemp'a river'o. Lip'o'j rid'as, okul'o'j bril'et'as kaj serĉ'ad'as, demand'as sen'vort'e, respond'as sen'vort'e. Lamp'o'j bril'as: ruĝ'a'j, flav'a'j, verd'a'j. Jun'a'j voĉ'o'j kver'ad'as kaj flustr'ad'as, kaj par'op'e ge'jun'ul'o'j promen'as sur sol'ec'a'j voj'et'o'j ... Kaj li mir'is pri si mem. Kiel ĉio ĉi pov'is interes'i li'n?

— Kaj nun ... post'e? — li fin'e flustr'is demand'e. — Kio okaz'os al vi, kio'n dir'os vi'a patr'in'o, vi'a frat'o? Ŝi ek'trem'is.

— Ebl'e far'iĝ'os ne'bon'e. Sed mi port'os mi'a'n sort'o'n. Dank'o'n, amik'o! De nun ni ne vid'os ni'n plu, ne pov'os. Vi ja kompren'as.

— Jes ... sed kiel vi pov'os el'ten'i ĉio'n? Se mi nur pov'us help'i al vi ... Sed kiel? ... Aŭtun'e mi ir'os far'i mi'a'n milit'serv'o'n. Mi skrib'os kelk'a'j'n leter'o'j'n al vi, don'os mi'a'n adres'o'n. Send'u vort'et'o'n por ke mi sci'u pri vi'a sort'o! Mi ne pov'os mild'ig'i ĝi'n; sed mi'a'j pens'o'j rest'os ĉe vi. Ebl'e est'as sen'senc'e dir'i tiel ... tamen ... Ili rigard'is long'e unu la ali'a'n kaj sen'vort'e dis'iĝ'is.

V.

Maten'e kaj vesper'e li preter'ir'as la dom'et'o'n, kie ŝi loĝ'as. Ĝi kuŝ'as nur cent paŝ'o'j'n flank'e de la ŝose'o, kaj li do pov'as vid'i ĝi'n sufiĉ'e bon'e, kelk'a'foj'e eĉ disting'i vizaĝ'o'j'n mal'antaŭ la fenestr'et'o'j, jen ŝi'a'n, jen tiu'n de la frat'o, jen tiu'n de la patr'in'o. Preter'pas'ant'e li vol'e-ne'vol'e turn'et'as si'a'j'n rigard'o'j'n tie'n, kvazaŭ li ankoraŭ est'us plen'a je atend'o kaj jun'a esper'o. Sed post'a'n moment'o'n la okul'o'j mal'lev'iĝ'as, kaj frost'ec'a, preskaŭ ne'rimark'ebl'a rid'et'o ek'lud'as ĉirkaŭ li'a'j kun'prem'it'a'j lip'o'j. Kial rigard'i mal'antaŭ'e'n? Tie est'as nur la rub'a grund'o de frakas'it'a'j rev'o'j kaj polv'ig'it'a ĝoj'o. Tie kresk'os neni'o krom la kard'o'j kaj urtik'o'j de amar'a'j memor'o'j.

Kelk'a'foj'e li vid'as ŝi'n ir'ant'a trans la kort'et'o'n aŭ star'ant'a antaŭ la pord'o, okup'it'a de iu labor'et'o. Se ŝi ek'vid'as li'n, ŝi al'rigard'as al li dum moment'o kaj subit'e est'as al li, kvazaŭ ŝi vok'us li'n kaj etend'us si'a'j'n man'o'j'n al li. Sed baldaŭ ŝi for'turn'as la vizaĝ'o'n, kvazaŭ ŝi ne kon'us li'n aŭ li nur est'us unu el la cent'o'j da ĉiu'tag'a'j preter'pas'ant'o'j, al kiu'j ŝi neniel rilat'as. Tiam li ek'sent'as pik'et'o'n en la intern'o, kvazaŭ li est'us perd'int'a ŝi'n de'nov'e. Sed li'a pens'o tuj dir'as: Dev'as ja est'i tiel. Ĉu ŝi pov'us ag'i ali'e? Kaj vi — ĉu vi pov'us akcept'i ŝi'n, se ŝi vol'us re'ven'i al vi kaj far'iĝ'i vi'a? Ĉu vi pov'us akcept'i la infan'o'n de ŝi'a est'int'a am'ant'o? Sed li'a'j sent'o'j inter'ven'as. Tamen vi am'is ŝi'n, tamen vi am'is ŝi'n, ili dolor'ig'e kant'as en li'a sen'lum'a intern'o. Kaj la pens'o'j respond'as: Tio est'is, sed ne est'as plu.

Li prov'as dis'part'ig'i kaj analiz'i si'a'j'n sent'o'j'n kaj pens'o'j'n kaj parol'i raci'e al si mem por tia'manier'e for'ig'i ŝi'n el si'a konsci'o kaj sam'temp'e for'ig'i si'a'n dolor'o'n. Tio ne sukces'as. Kiam li vol'as kapt'i si'a'j'n sent'o'j'n, ili tuj dis'flu'as kiel akv'o inter la fingr'o'j, kaj li ne pov'as difin'i kaj fiks'i ili'a'n en'hav'o'n. Unu est'as cert'a: li ne koler'as je ŝi. Kontraŭ'e, li tre kompat'as ŝi'n. Sed ĉu li ankoraŭ am'as ŝi'n, aŭ ĉu li'a'j mal'dolĉ'a'j sent'o'j est'as nur dolor'o'j pro perd'it'a'j rev'o'j? Al tiu'j demand'o'j li ne pov'as aŭ ne kuraĝ'as klar'e respond'i. Unu foj'o'n li dir'as: Jes, mi ankoraŭ am'as ŝi'n, kvankam mi'a am'o est'as sen'senc'a kaj sen'esper'a. Kiel mi pov'us forges'i ŝi'n? Sed ali'a'n foj'o'n li respond'as tut'e mal'e: Ne, mi ne am'as ŝi'n, kaj por mi'a trankvil'o mi dev'as forges'i ŝi'n kiel ebl'e plej baldaŭ. Kiel mi pov'us am'i tia'n knab'in'o'n? Kelk'a'foj'e li hont'as pro si mem. Kial vi ne koler'as je ŝi? li furioz'et'as kontraŭ si mem. Ŝi perfid'is vi'n, ŝi est'is mal'honest'a. Ver'dir'e ŝi est'as kompat'ind'a, sed tio ne est'as vi'a afer'o. Forges'u ŝi'n, kaj iom post iom la temp'o for'viŝ'os tiu'n makul'o'n el vi'a intern'a viv'o. Vi dev'as far'iĝ'i vir'ec'a kaj ne don'i vi'n mem kiel lud'il'o'n al infan'a'j sent'o'j. Tia est'as la viv'o, tia'j est'as la hom'o'j. Kompren'u tio'n, kaj ag'u laŭ ĝi. Ekzist'as ali'a'j jun'ul'in'o'j, rest'as ankoraŭ bel'a'j tra'viv'aĵ'o'j. Sed ne rev'u. Adapt'iĝ'u al la viv'o, kia ĝi est'as.

Tiel li parol'is al si mem, sed la parol'o ne hav'is grand'a'n efik'o'n. Sen'ĉes'e kaj ne'halt'ig'ebl'e la pens'o'j muel'ad'is en li'a kap'o, kvazaŭ ili vol'us polv'ig'i ĉiu'n ĝoj'o'n kaj eĉ la kapabl'o'n far'iĝ'i ĝoj'a, li'a'n tut'a'n mens'a'n viv'o'n.

La semajn'o'j pas'is limak'e mal'rapid'e. Est'is al li, kvazaŭ li ir'us en aŭtun'a nebul'o, griz'a, trist'a kaj mort'o'silent'a. Neni'u viv'o'sign'o, neni'u esper'ig'o, pri sun'o kaj printemp'o oni ne pov'as eĉ rev'i. Kiel velk'int'a'j foli'o'j li'a'j esper'o'j je la viv'o unu post ali'a dis'iĝ'is de li'a anim'o, fal'is ter'e'n kaj dis'solv'iĝ'is.

Sed dum'e li pens'is: Vi est'as jun'a kaj ankoraŭ hav'as la tut'a'n viv'o'n antaŭ vi. Est'us naiv'e rezign'i kaj tut'e mal'esper'i pro tiu afer'o. Forges'u la pas'int'ec'o'n kaj serĉ'u i'o'n ali'a'n! Kelk'a'foj'e li vizit'is la danc'ej'o'n; sed tio ne don'is plezur'o'n al li. Li prov'is dev'ig'i si'n proksim'iĝ'i al la jun'ul'in'o'j por trov'i amuz'o'n kaj forges'o'n, sed li ne sukces'is. Kio komun'a lig'as mi'n al ili kaj ili'n al mi? li pens'is. Neni'o! Kiel antaŭ'e li vizit'is la kun'ven'o'j'n de la radikal'a societ'o, sed la parol'ad'o'j kaj diskut'o'j ne pov'is interes'i li'n plu. Kiel kaj kiom ĉio ĉi pov'us koncern'i mi'n? Ĉu tiu'j alt'e ŝveb'ant'a'j kaj ver'dir'e bel'a'j teori'o'j pov'us don'i al mi feliĉ'o'n? Ĉu eĉ la real'ig'o de tiu'j teori'o'j pov'us far'i tio'n? Unu afer'o est'as la teori'o'j, ali'a la viv'o. Mi viv'as mi'a'n propr'a'n viv'o'n, sol'a, unu'op'a; en la regn'o de teori'o'j ĉiu'j est'as egal'a'j, kaj diferenc'o'j ne ekzist'as. Pov'as est'i, ke la teori'o'j est'as taŭg'a'j por materi'a viv'o, por ekster'a viv'o sed por la intern'a viv'o ili hav'as neniu'n valor'o'n.

Kaj tamen la an'o'j de tiu societ'o nom'as si'n individu'ist'o'j! Ĉu ili ne vid'as la paradoks'o'n? Kaj ĉu pov'as ekzist'i io pli individu'ec'a ol la sent'o'j kaj pens'o'j de individu'o? Kaj ĉu tiu'j sent'o'j kaj pens'o'j ne est'as pli grav'a'j rilat'e al viv'o de hom'o ol cent'o'j da teori'o'j, eĉ pli grav'a'j ol la real'ig'o de la teori'o'j? Andre'o est'as pli prav'a. Pov'as est'i, ke li est'as ekstrem'a, tamen est'as senc'o en li'a opini'o.

Li demand'is la gazet'vend'ist'o'n, la plej kler'a'n en la grup'o, pri tiu'j afer'o'j, ĉar interes'is li'n sci'i, ĉu ili mem aŭ almenaŭ iu'j el ili est'as konsci'a'j pri la diferenc'o inter teori'o'j kaj viv'o.

La mal'grand'a hom'o rigard'is li'n moment'e, kaj li'a'j okul'o'j ek'bril'et'is en si'a profund'a'j kav'o'j.

— Vi far'as grand'a'n demand'o'n. La hom'o'j ankoraŭ ne kompren'as tiu'j'n afer'o'j'n. Ĉu ili iam kompren'os, mi ne sci'as. Sed ni esper'u. Ver'e la intern'a viv'o de hom'o est'as pli grav'a ol ĉiu'j teori'o'j en la mond'o, ĉar ĝi sol'a est'as la viv'o mem. La ekster'a viv'o, kutim'o'j, soci'ord'o ktp. est'as nur spegul'bild'o de la intern'o'j de la hom'o'j. Sed tio'n oni ne kompren'as. Kontraŭ'e, oni plej oft'e pretend'as, ke ekster'a'j pli'bon'ig'o'j don'os la feliĉ'o'n al la hom'o'j. Kiel vi dir'as, la hom'o'j ankoraŭ est'as idol'an'o'j. Ili pli konfid'as al objekt'o'j kaj ekster'a'j afer'o'j ol al si mem, al si'a'j propr'a'j intern'o'j. Ver'a'j individu'ist'o'j ankoraŭ ne ekzist'as. Jes, ekzist'as, sed ebl'e unu po dek'mil'o da hom'o'j. Kaj vi demand'as, ĉu rest'os tiel. Kiu pov'as dir'i? Tio est'as demand'o, kiu'n nur la ven'ont'ec'o solv'os.

Vi ankoraŭ est'as jun'a, kaj vi'a'j sent'o'j ankoraŭ est'as plen'e viv'a'j. Tial vi demand'as tiel. Sed post kelk'a'j jar'o'j vi ebl'e ne demand'os plu. La hom'o'j plej'part'e ne hav'as mult'e da sent'o'j. Tial ni hav'as tiom da teori'o'j. La teori'o'j ne don'as grand'a'n profit'o'n, sed ali'flank'e ili ankaŭ ne don'as dolor'o'n. lli est'as tut'e konven'a'j por sen'anim'a temp'o ... Kaj dum'e ni labor'u laŭ'pov'e!

— Sed vi'a labor'o koncern'as ja nur ekster'a'j'n afer'o'j'n! Ĉu mi akir'as du kron'o'j'n aŭ kvin aŭ dek po'tag'e, pov'as est'i tut'e indiferent'e. Mi ne dir'as, ke ĝi est'as, sed pov'as est'i. Ĉar en hom'a viv'o ekzist'as ĉagren'o'j kaj aflikt'o'j, kiu'j'n la plej alt'a salajr'o kaj la plej luks'a viv'o ne pov'as mild'ig'i.

— Jes. Sed tio'n vi dir'as, ĉar vi ankoraŭ est'as tre jun'a, ĉar vi'a'j sent'o'j ankoraŭ ne velk'is, ĉar vi ebl'e est'as tre bon'a hom'o.

Li silent'is dum moment'o kaj rigard'is Karlon serioz'e, kaj re'e li'a'j profund'a'j okul'o'j ek'bril'et'is kiel fosfor'o en mal'lum'o.

— Sed ĉu est'as indiferent'e al vi, ke milion'o'j el ni'a'j sam'viv'an'o'j ne pov'as kaj ne hav'as rajt'o'n trankvil'ig'i si'a'n mal'sat'o'n, ke milion'o'j da hom'o'j sur la ter'o ne hav'as ali'a'n hejm'o'n ol la voj'o'j'n, ke milion'o'j da hom'o'j est'as sub'prem'it'a'j kiel sklav'o'j kaj al la tiel nom'at'a'j super'ul'o'j ne hav'as ali'a'n valor'o'n aŭ ekzist'rajt'o'n ol tiu'n, kiu'n don'as la cifer'o'j en la kas'libr'o'j? Mi pens'as ne nur pri blank'ul'o'j, sed ankaŭ pri negr'o'j, hind'o'j, ĉin'o'j kaj ali'a'j, kiu'j ankaŭ est'as ni'a'j sam'viv'an'o'j. Ĉu est'as indiferent'e al vi, ke milion'o'j da hom'o'j est'as dev'ig'at'a'j mort'ig'i unu la ali'a'n per la plej brut'a mort'ig'ad'o, kiu pov'as ekzist'i? Ĉu est'as indiferent'e al vi, se milion'o'j da infan'o'j ven'os en la mond'o'n nur por est'i mal'just'e traktat'a'j kaj far'iĝ'i tut'e simil'a'j al la hom'o'j de ni'a temp'o? Li parol'is mal'laŭt'e kaj trankvil'e, sed kun iu intern'a ard'o, kiu tamen ne pov'is est'i nur'a revoluci'em'o. Karlo rigard'is sen'mov'e la mal'grand'a'n hom'o'n, kaj subit'e li ek'hav'is strang'a'n, ne'difin'ebl'a'n sent'o'n, kiu preskaŭ ven'ig'is larm'o'j'n en li'a'j'n okul'o'j'n. — —

La somer'o pas'is, kaj li est'is sol'a kun si'a'j pens'o'j kaj perd'it'a'j rev'o'j. Al neni'u li parol'is pri si'a tra'viv'aĵ'o, kaj mal'mult'e li parol'is pri ali'a'j afer'o'j. La pez'a labor'o pli'fort'ig'is li'a'j'n muskol'o'j'n, li'a korp'o far'iĝ'is fortik'a kaj tenden'a. Li'a'j trajt'o'j matur'iĝ'is kaj mal'mol'iĝ'is, la esprim'o de la okul'o'j profund'iĝ'is.

*

Iu'n aŭtun'a'n maten'o'n li sid'is en vagon'ar'o, kiu port'is li'n kaj kelk'a'j'n kamarad'o'j'n sud'e'n al la ĉef'urb'o.

Torent'o kaj la blu'a'j mont'o'j est'is mal'aper'int'a'j ĉe la horizont'o. Sur ambaŭ flank'o'j de la fer'voj'o etend'is si'n la vast'a eben'o.

Antaŭ li'a'j okul'o'j rapid'e preter'glit'as aven'a'j kamp'o'j kun rikolt'ant'o'j, ĉeval'o'j kaj rikolt'a'j maŝin'o'j. Jen proksim'iĝ'as verd'a ej'o kun ar'eg'o da bov'in'o'j, kiu'j flegm'e si'n paŝt'as aŭ ripoz'as en la maten'a trankvil'o. Jen ven'as stopl'ej'o'j kun ĉeval'o'j kaj plug'ant'o'j aŭ pez'e kaj mal'rapid'e marŝ'ant'a'j traktor'o'j. Tie kaj tie kuŝ'as ruĝ'a'j dom'o'j kaj vilaĝ'o'j dis'sem'it'a'j sur la vast'a'j ter'o'j. Tie kaj tie vid'iĝ'as por moment'o blank'a'j preĝ'ej'o'j kun silent'a'j tomb'ej'o'j kiel memor'ig'o'j pri la neni'ec'o de hom'a labor'o kaj pen'ad'o. Sed re'e ven'as kamp'o'j kun hom'o'j, kiu'j salut'e sving'as si'a'j'n man'o'j'n al la vetur'ant'o'j kaj rid'as kaj gaj'as, kvazaŭ preĝ'ej'o'j kaj tomb'ej'o'j neni'e ekzist'us. La blu'a stri'et'o en la sud'o proksim'iĝ'as kaj grand'iĝ'as, kaj baldaŭ li pov'as pli klar'e disting'i tiu'n region'o'n, kiu'n li antaŭ'e vid'is nur de mal'proksim'e.

De mal'proksim'e ... Li memor'as la kviet'a'n vesper'o'n, kiam li sid'is kun Enjo sub la betul'o'j apud la nord'a rand'o de la eben'o. Nur du monat'o'j pas'is de tiam. Tamen kiel long'a est'is tiu temp'o. Bon'e, ke ĝi fin'e est'as pas'int'a. Sed la memor'o'j rest'as, rest'os. Li ir'as al la grand'a mond'o, kiu trov'iĝ'as ie en la mal'proksim'o, kaj ĉio'n hejm'a'n li jam for'las'is, ĉio'n — krom la memor'o'j. Ebl'e ili iom post iom pal'iĝ'os en la bru'a viv'o de la kazern'o, sur la strat'o'j de la grand'a urb'o. Pal'iĝ'os sed ne for'iĝ'os. La trajn'o tra'pas'as grand'a'j'n vilaĝ'o'j'n kaj grand'a'j'n urb'o'j'n kun bel'a'j dom'eg'o'j kaj ar'o'j da fum'ant'a'j tub'eg'o'j. Kelk'a'foj'e li moment'e ek'kapt'as la vid'o'n de larĝ'a strat'o kie hom'o'j ir'as kaj inter'miks'iĝ'as kiel formik'o'j sur formik'o'voj'o en la arb'ar'o. En la sen'ĉes'e mov'iĝ'ant'a kaj flu'ant'a hom'amas'o la aŭtomobil'o'j glit'as glat'e kaj rapid'e kiel glit'boben'o'j en gigant'a teks'il'o.

Tiam kaj tiam li'a'j pens'o'j re'turn'iĝ'as al la hejm'o kaj al Torent'o, kiu ŝajn'as pli kaj pli mal'grand'a al li. Kiam li kiel infan'o unu'e ir'is al Torent'o, ĝi ŝajn'is al li la plej grand'a kaj mir'ind'a lok'o en la mond'o. Nun ĝi jam far'iĝ'is mal'grand'a lok'o ĉe la lim'o de la mond'o. Nun li ir'as al la ver'e grand'a mond'o.

Sed est'as tut'sam'a afer'o, li subit'e pens'as. Li mem est'as nur iom pli aĝ'a, la mond'o far'iĝ'is iom pli grand'a, la vojaĝ'o cel'as iom pli vast'a'n kaj gigant'a'n Torent'o'n, kie la flu'o de hom'a'j viv'o'j ŝaŭm'as kaj bru'as pli intens'e ol ali'e.

Li'a'j kamarad'o'j ŝerc'as kaj rid'eg'as, manĝ'as, fum'as, kart'lud'as kaj far'as grand'a'n bru'o'n. Kompren'ebl'e ili ne tre ŝat'as ir'i en la kazern'o'j'n, tio est'as ja per si mem diabl'a afer'o. Sed ali'flank'e la grand'urb'o hav'os plezur'o'j'n, kiu'j ebl'e dum kelk'a'j hor'o'j don'os kompens'o'n por la mal'agrabl'aĵ'o'j dum tag'o'j kaj semajn'o'j. Do, kial ne? Antaŭ'e li mem pens'is kun mal'ŝat'o kaj abomen'o pri tiu temp'o, kiam oni sklav'ig'os li'n per uniform'o kaj ordon'o'j. Sed nun est'as iel ali'e. Dum la vintr'a sklav'ec'o li ebl'e pov'os iom'et'e forges'i, ebl'e la memor'o'j iom'et'e pal'iĝ'os. Kaj ceter'e li ja hav'os okaz'o'n vid'i, kia est'as la grand'a mond'o, al kiu li antaŭ'e tiel sopir'is. Do, kial ne?

*

En mal'nov'eg'a, sen'lum'a kaj fal'em'a dom'aĉ'o en la plej mal'nov'a part'o de la urb'o loĝ'as li'a kuz'o kaj ties edz'in'o. En sabat'a'j vesper'o'j, kiam li ricev'as for'permes'o'n ĝis la dimanĉ'a nokt'o'mez'o, li ir'as tie'n. Tra kurb'a'j kaj mal'larĝ'a'j mez'epok'a'j strat'o'j kun grup'o'j da kri'ant'a'j kaj kverel'ant'a'j transport'ist'o'j kaj haven'labor'ist'o'j li hezit'e serĉ'as si'a'n voj'o'n al la strat'o kaj dom'o, kies nom'o'n kaj numer'o'n li zorg'e fiks'is en si'a memor'o.

La lok'o plen'ig'as li'n per melankoli'o kaj ne'klar'a abomen'o. Kiel kaduk'a'j est'as la dom'o'j, kiel mal'larĝ'a'j kaj sen'lum'a'j la ĉambr'o'j! Sun'o mank'as, aer'o mank'as, ebl'e ankaŭ nutr'aĵ'o'j, kaj ĉiu'j ŝajn'as viv'i nur du'on'a'n viv'o'n: la lud'ant'a'j infan'o'j sur la strat'o'j, la flor'o'j kaj fantom'a'j vizaĝ'o'j post la mal'grand'a'j fenestr'o'j, la veget'ant'a'j arb'et'o'j en la salon'o'larĝ'a parget'o. Plen'viv'a'j est'as nur la krud'a'j kaj raŭk'a'j voĉ'o'j de la du'on'ebri'a'j labor'ist'o'j. Kvazaŭ tondr'ad'o en la ĉiel'a'j spac'o'j ili'a'j son'o'kaskad'o'j rul'iĝ'as inter la griz'a'j dom'aĉ'o'j kaj plen'ig'as la trist'a'j'n strat'et'o'j'n per la tim'ig'a, pra'temp'e sovaĝ'a viv'o.

La kuz'o labor'as en iu mal'proksim'a suker'fabrik'o, sam'e li'a edz'in'o. Kiam unu ven'as hejm'e'n, la ali'a jam for'ir'is aŭ post ses-sep hor'o'j for'ir'os. Tiu, kiu est'as hejm'e, dorm'as dum kelk'a'j hor'o'j kaj prepar'as manĝ'o'n por si mem kaj por la ali'a. Tiel pas'as ili'a viv'o.

Al Karlo ĝi ŝajn'as kiel terur'a sonĝ'o. Kia'manier'e hom'o'j pov'as pas'ig'i si'a'n viv'o'n tiel? li demand'as si'n mem. Se li est'us dev'ig'it'a viv'i tiel, li cert'e for'kur'us el la urb'o. Sed strang'e, ili mem ne ŝajn'as kompren'i si'a'n sort'o'n, tiu viv'manier'o laŭ'vid'e ŝajn'as tut'e mem'kompren'ebl'a al ili. Ver'dir'e ili est'as fervor'a'j komun'ist'o'j, ver'dir'e ili kelk'a'foj'e plend'as pri la mizer'a viv'o. Sed tio est'as nur moment'a'j kaj mal'oft'a'j erupci'o'j. Ĝeneral'e ili ŝajn'as sufiĉ'e kontent'a'j, eĉ gaj'a'j kaj viv'avid'a'j, sam'e kiel la labor'ist'o'j en Torent'o aŭ la lu'farm'et'ant'o'j en la profund'a'j arb'ar'o'j. Tuj kiam li al'ven'as, li for'ĵet'as la uniform'o'n en angul'o'n kaj sur'met'as civil'a'n kostum'o'n, en'buŝ'ig'as iom da manĝ'aĵ'o kaj tas'o'n da kaf'o kaj post'e ir'as en la urb'o'n, Hor'o'n post hor'o ĝis mal'fru'a nokt'o li ir'as sur la strat'o'j, aŭskult'as, rigard'as, medit'as, en'sorb'as per ĉiu'j sent'o'j la viv'o'n de tiu monstr'a est'aĵ'o, kiu est'as la grand'urb'o.

La perfekt'a sol'ec'o en la sen'fin'e flu'ant'a hom'o'torent'o unu'e tre plaĉ'is al li. Cent mil'o'j da hom'o'j preter'pas'as oni'n, sed ĉiu zorg'as nur pri si mem. Kio'n unu pens'as kaj sent'as, est'as absolut'e indiferent'a al la ali'a, kaj se iu vid'as oni'n, oni est'as al li nur'a ombr'o, kiu preter'glit'as sur li'a voj'o. Tia'n perfekt'a'n sol'ec'o'n li ne trov'is eĉ en la arb'ar'o'j. Tiu'temp'e li mal'ŝat'is la sol'ec'o'n. Nun ĝi ŝajn'as al li bon'a afer'o.

Komenc'e li mal'mult'e pens'is pri Enjo. La sen'nombr'a'j kaj intens'a'j impres'o'j de ĉio nov'a ne las'is lok'o'n al ŝi en li'a intern'o. Sed iom post iom li kutim'iĝ'is al la grand'urb'o, kaj ĝi ŝajn'is al li kiel gigant'a maŝin'o, kiu unu'e impon'eg'as, sed en la daŭr'o far'iĝ'as sen'interes'a. Re'e li komenc'is mal'ŝat'i la sol'ec'o'n. Kio mi do est'as en tiu hom'o'mar'o? li kelk'a'foj'e demand'is al si mem. Nur'a ombr'o, ombr'o kiu sen'cel'e kaj maŝin'e mov'iĝ'as inter milion'o da ali'a'j ombr'o'j.

Tiam la bild'o de Enjo komenc'is re'viv'iĝ'i en li'a intern'o. Re'e li sent'is dolor'o'n pro si'a perd'it'a rev'o. Sed strang'e, sam'temp'e ĝi est'is kvazaŭ konsol'o al li. Ekzist'is tamen unu hom'o, kvankam por etern'e dis'ig'it'a de li, kiu ebl'e pens'is pri li, kaj al kiu li est'is pli ol nur'a ombr'o.

Li ek'memor'is la promes'o'n skrib'i al ŝi, sed hezit'is plen'um'i ĝi'n. Ĉu ne est'us sen'senc'e, sentimental'e? Sed ali'flank'e ŝi est'is kompat'ind'a, sol'a, sen'esper'a. Ebl'e sign'et'o de kompat'o kaj kompren'o don'us iom da konsol'o al ŝi.

En la komenc'o de la vintr'o li fin'e send'is al ŝi mal'long'a'n leter'o'n. Post kelk'a'j tag'o'j li ricev'is respond'o'n. Est'is sabat'a vesper'o, kaj li jam pret'ig'is si'n por for'ir'o el la kazern'o, kiam la leter'o ating'is li'n. Li'a unu'a pens'o est'is dis'ŝir'i la kovert'o'n kaj tuj leg'i ĝi'n, sed ĉirkaŭ'rigard'int'e en la hom'plen'a koridor'o, kie du'on'vest'it'a'j jun'ul'o'j bru'ad'is kaj kondut'is kiel petol'em'a'j bov'o'j, li met'is ĝi'n en la poŝ'o'n kaj rapid'is al la loĝ'ej'o de si'a kuz'o. Neni'u est'is hejm'e, kaj la mal'vast'a ĉambr'et'o ŝajn'is al li kiel oaz'o de silent'o kaj trankvil'o en la sen'ĉes'a bru'ad'o de la urb'o. Ekster'e eĥ'is la voĉ'o'j de mar'ist'o'j, haven'labor'ist'o'j kaj ali'a'j fort'ul'o'j, kaj tiam kaj tiam akr'a son'o de frakas'it'a'j botel'o'j tranĉ'is la aer'o'n. Sed tamen est'is relativ'e trankvil'e.

Li brul'ig'is si'a'n pip'o'n, ek'sid'is apud la fenestr'o kaj mal'ferm'is la kovert'o'n. Li ek'rid'et'is preskaŭ petol'e kaj dir'is al si mem: “Nun mi imag'u, ke ni sid'as ĉe la Martir'a font'o, kaj ke vi parol'as al mi pri vi'a'j zorg'o'j kaj dolor'o'j.” Kaj li komenc'is leg'i:

Li en'poŝ'ig'is la leter'o'n kaj medit'is pri ĝi'a en'hav'o. Ĝi ja ne est'is ĝoj'ig'a, kontraŭ'e. Tamen ĝi ia'manier'e kuraĝ'ig'is kaj fort'ig'is li'n. Fin'fin'e ŝi est'as brav'a knab'in'o. Kvankam jun'a kaj mal'fort'a, ŝi sci'as port'i si'a'n sort'o'n. Ver'e, ŝi mem est'is kaŭz'o de la mal'feliĉ'o. Sed kiom da hom'o'j est'as sufiĉ'e kuraĝ'a'j kaj honest'a'j por port'i la mal'feliĉ'o'j'n, kiu'j'n ili kaŭz'is al si mem? Ordinar'e ili mal'esper'as, lament'as kaj kulp'ig'as ali'a'j'n hom'o'j'n aŭ la viv'o'n aŭ eĉ Di'o'n pri si'a'j ĉagren'o'j kaj dolor'o'j.

La kuz'o en'ven'is kun en'volv'it'a botel'o en la man'o. Karlo rapid'e ŝanĝ'is kostum'o'n kaj vol'is for'ir'i. Sed la kuz'o halt'ig'is li'n.

— Rest'u moment'o'n, — li dir'is, kaj la tut'a vizaĝ'o hel'iĝ'is de bon'vol'em'o. — Mi aĉet'is botel'o'n da brand'o. La kaf'o tuj est'os pret'a, kaj ni trink'os gut'et'o'n.

Karlo rest'is. La el'kor'a bon'vol'em'o de li'a kuz'o la unu'a'n foj'o'n efik'is je li, kaj li komenc'is babil'i kun li, eĉ iom'et'e gaj'iĝ'is. En la daŭr'o de du'on'a hor'o ili pli intim'iĝ'is ol dum la tut'a antaŭ'a temp'o.

— Sed mi ne kompren'as, kia'manier'e vi pov'as viv'i tiel, — dir'is Karlo, kiam ili sid'is trink'ant'e. — Vi labor'as manĝ'as, dorm'as kaj kur'as sur la strat'o'j. Tio est'as ja vi'a tut'a viv'o. Vi ambaŭ sam'e. Ĉu vi ne hav'as la sent'o'n, ke io mank'as, ke vi'a hejm'o est'as nur du'on'a hejm'o, nur'a loĝ'ej'o. Ebl'e mi ne kompren'as la urb'a'n viv'o'n, sed al mi tio ŝajn'as strang'a.

Li'a kuz'o ek'rid'et'is.

— Pov'as ŝajn'i strang'a al vi. Sed kio'n far'i? Ebl'e ni pov'us viv'ten'i ni'n per mi'a salajr'o. Sed neniom rest'us. Kaj la hom'o ne pov'as viv'i nur de pan'o. Oni dev'as adapt'iĝ'i al la cirkonstanc'o'j. Ĉar mi'a edz'in'o ankaŭ labor'as, ni pov'as akir'i iom pli. Ni aĉet'is iom da mebl'o'j, aĉet'is bon'a'n gramofon'o'n, ni pov'as kelk'a'foj'e ir'i en kin'o'n, kaj printemp'e ni esper'ebl'e sukces'os aĉet'i motor'bicikl'o'n. Kiam oni loĝ'as mez'e en la urb'o, oni vol'as kelk'a'foj'e vid'i iom da ver'a natur'o kaj en'spir'i iom da pur'a aer'o. Pro tio ni aĉet'os ĝi'n. Kelk'a'foj'e ni pov'as invit'i amik'o'j'n por kelk'hor'a kun'est'o. Kaj tiel plu. Ĉio'n ĉi ni ne pov'us nur per mi'a salajr'o, aŭ almenaŭ nur post long'a temp'o. Ver'dir'e est'as ja mal'grand'aĵ'o'j. Sed iel la hom'o'j bezon'as tia'j'n mal'grand'aĵ'o'j'n, kiu'j tamen don'as iom da lum'o al la viv'o. — Tiu ĉi mal'long'a kaj ne tre grav'a inter'parol'o don'is nov'a'n nutr'aĵ'o'n al la pens'o'j de Karlo, kaj li komenc'is rigard'i la urb'an'o'j'n en iel ali'a manier'o ol antaŭ'e. Ili ne nur labor'as, manĝ'as, dorm'as kaj kur'as sur la strat'o'j sed ili hav'as sent'o'j'n, pens'o'j'n kaj dezir'o'j'n kiel ali'a'j hom'o'j. Kaj ĉiu el tiu'j cent'mil'o'j da ombr'o'j sur la bulvard'o'j port'as si'a'n propr'a'n sort'o'n, si'a'n ŝarĝ'o'n da mal'feliĉ'o'j kaj zorg'o'j, ebl'e ankaŭ iom da ĝoj'o kaj feliĉ'o. Etern'e, sen'ĉes'e flu'ant'a torent'o el hom'sort'o'j. Ili do ne est'as nur'a'j ombr'o'j. Tamen, ĉu ne ombr'o'j unu al la ali'a?

*

Kar'a Enjo!

Jam pas'is la nov'jar'a fest'o, kaj post kelk'a temp'o mi liber'iĝ'os. Kio'n mi tiam far'os, mi ankoraŭ ne sci'as. Mi ne tre em'as re'ven'i hejm'e'n. Est'as al mi, kvazaŭ mi ne plu aparten'us al la lok'o'j de mi'a jun'aĝ'o, kvazaŭ ĉiu'j lig'il'o'j est'us tranĉ'it'a'j kaj mi dev'us rest'i fremd'ul'o, se mi re'ven'us. Ali'flank'e mi ankaŭ ne ŝat'as la urb'o'n, ĉar ankaŭ ĝi est'as fremd'a al mi kaj kred'ebl'e rest'os tia. Sed ia'manier'e ĝi al'tir'as mi'n. Ne la urb'o per si mem, sed tiu gigant'a river'o de hom'o'j kaj hom'sort'o'j. Ankaŭ mi est'as ja akv'er'o en la grand'a flu'o. Kaj — ĉu ne ĉiu'j aparten'as al ĝi, kvankam pli mal'pli? Eĉ la loĝ'ant'o'j en la mal'proksim'a'j, profund'a'j arb'ar'o'j kaj inter'mont'a'j val'o'j! Almenaŭ ŝajn'as al mi, ke dev'us est'i tiel. Mi vol'as rigard'i tiu'n river'o'n kaj medit'i pri ĝi. Tial mi rest'os, se mi trov'os labor'o'n. Kiel fremd'a'j la hom'o'j est'as unu al la ali'a! Kiel et'a'j kaj kutim'ec'a'j ili'a'j pens'o'j kaj sent'o'j! En tiu ĉi regiment'o est'as moment'e ĉirkaŭ mil jun'ul'o'j. Kun kiom el ili mi pov'us parol'i, kiel mi parol'as kun vi? Ebl'e kun du aŭ tri. Kompren'ebl'e mi ne kon'as ĉiu'j'n kaj ne pov'as cert'e dir'i, sed oni ja renkont'as unu la ali'a'n, aŭskult'as diskut'o'j'n kaj babil'o'j'n, rigard'as vizaĝ'o'j'n. La plej mult'a'j cert'e est'as sufiĉ'e bon'a'j hom'o'j. Se mi vol'as prunt'e'pren'i mon'er'o'n, ili volont'e don'as al mi, se ili pov'as. Se mi parol'as al ili pri sport'o, amuz'o'j, veter'o kaj ali'a'j ĉiu'tag'a'j afer'o'j, ili montr'as interes'o'n kaj respond'as kun bon'kor'a mien'o. Sed tie est'as ili'a lim'o. Aŭ ĉu ili ne kuraĝ'as parol'i pri ali'a'j afer'o'j, hont'et'as pro sent'o'j kaj pens'o'j, kiu'j ne aparten'as al la kutim'o'j? Ekzist'as kelk'a'j dek'o'j da social'ist'o'j de divers'a'j parti'o'j. Kun ili mi pov'as parol'i pri for'ig'o de la milit'o'j, pri pli'bon'ig'o de la soci'o, pri popol'kler'ig'o kaj ali'a'j tia'j afer'o'j. Ĉiu'j est'as sufiĉ'e inteligent'a'j kaj vigl'a'j. Sed nur teori'o'j kaj pli mal'pli komun'a'j sent'o'j rilat'e la soci'a'j'n afer'o'j'n lig'as unu al la ali'a. Teori'e ili est'as frat'o'j, real'e ili est'as fremd'ul'o'j unu al la ali'a. Kaj mi komenc'as kred'i, ke la mal'feliĉ'o'j de la hom'ar'o, milit'o'j kaj inter'batal'o'j de divers'a'j spec'o'j plej'e de'pend'as de tio, ke la hom'o'j est'as fremd'a'j unu al la ali'a. Mi iam dir'is tio'n, kiam mi diskut'is kun kelk'a'j el tiu'j jun'ul'o'j. Ili dir'is, ke mi est'as naiv'a, kaj klar'ig'is al mi, ke ĉiu'j soci'a'j mal'feliĉ'o'j de'pend'as de la ekonomi'a sistem'o. Mi pov'us kompren'i tio'n, se hom'a feliĉ'o konsist'us nur el bon'a salajr'o, bon'a loĝ'ej'o, bon'a'j vest'o'j, bon'a'j lern'ej'o'j ktp. Kompren'ebl'e ĉio ĉi est'as bon'a'j kaj ating'ind'a'j afer'o'j. Tamen, ili ne pov'os mult'e proksim'ig'i la hom'o'j'n unu al la ali'a'j. Aŭ ĉu la hom'o'j est'as tia'j, ke tia'j afer'o'j signif'as al ili plen'a'n feliĉ'o'n, ĉu ili ne dezir'as i'o'n ali'a'n? Se est'as tiel, mi rest'os izol'ul'o. Se est'as tiel, mi'a amik'o Bertil est'as la plej saĝ'a hom'o en la mond'o. Sed bedaŭr'ind'e mi ne pov'as kaj ne pov'os rigard'i la mond'o'n kiel li.

Kelk'a'foj'e mi hont'as pri mi mem. Mi mal'ben'as la milit'o'j'n, mal'ben'as la milit'serv'o'n. Kial mi do ne for'ir'as, rifuz'as lern'i tiu'n sovaĝ'ul'a'n meti'o'n? Strang'a afer'o, kiu'n mi mem ne pov'as kompren'i. Mi dezir'as far'i tio'n kaj hav'as neniu'j'n skrupul'o'j'n; kontraŭ'e, mi sci'as, ke mi'a obe'em'o al la leĝ'o est'as silent'a konsent'o pri sen'fin'a mort'ig'o. Kaj tamen ne for'ir'as! Kial? ... Ebl'e la ali'a'j sent'as la sam'o'n. Almenaŭ ili dir'as sam'e kiel mi. Sed ankaŭ ili rest'as. Se milit'o okaz'us, ili sam'e dezir'us rifuz'i. Cert'e. Tamen ili ne rifuz'us, sed ir'us en la milit'o'n. Kial? ... Tio cert'e ne de'pend'as de ekonomi'a sistem'o, sed de tio, ke la hom'o'j est'as fremd'a'j unu al la ali'a. La hom'o'j hav'as mult'a'j'n komun'a'j'n afer'o'j'n, sed pri la komun'ec'o de la hom'o'j mem neni'u pens'as, ebl'e rev'em'a'j izol'ul'o'j ...

*

Hazard'e li trov'is labor'o'n tuj post la liber'iĝ'o el la kazern'o. Tiam li lu'is ĉambr'et'o'n en urb'o'part'o, kiu lim'iĝ'is al la kamp'ar'o. Post'e li nur mal'oft'e vizit'is la hejm'o'n de si'a kuz'o, kaj ali'a'j'n kon'at'o'j'n li ne hav'is. Vesper'e li leg'is aŭ promen'ad'is sur la strat'o'j, rigard'ant'e kaj medit'ant'e. Kelk'a'foj'e kapt'is li'n sopir'o al la kamp'ar'o, al la arb'ar'o'j. Kiam li en freŝ'a'j, printemp'a'j maten'o'j ir'is al si'a labor'o, li tiam kaj tiam subit'e ek'pens'is: Nun son'as la kant'o'j de lud'ant'a'j tetr'o'j tra la arb'ar'a trankvil'o, la neĝ'o degel'is kaj la torent'o danc'as kun blank'a ŝaŭm'o sur ĝi'a supr'o, la aer'o'n plen'ig'as odor'o de vek'iĝ'ant'a ter'o. Kial mi ir'as tie ĉi? Li ricev'is leter'o'j'n de Enjo kaj skrib'is al ŝi, sed ne tre oft'e. Ŝi'a infan'o nask'iĝ'is, ŝi est'as san'a kaj brav'e labor'as. Do, ĉio est'as en ord'o, kiel ŝi iom sek'e esprim'as si'n.

La somer'o pas'is. En la aŭtun'o ŝi skrib'is al li pri la mort'o de si'a patr'in'o. Est'is long'a leter'o, pli person'ec'a ol la last'a'j, kiu'j'n ŝi skrib'is.

“ ... Kaj nun mi do est'as sol'a kun mi'a knab'et'o kaj mi'a frat'o. Por kiom long'a temp'o, mi ne sci'as. Sed esper'ebl'e mi sukces'os aranĝ'i la afer'o'j'n, eĉ se mi dev'os for'las'i la dom'o'n.

Mi est'as sol'a kun mi'a'j pens'o'j; la sol'a, al kiu mi pov'as parol'i, est'as vi, kaj est'as ja mal'oft'e, ke mi send'as kelk'a'j'n vort'o'j'n al vi. Sed ne, mi tamen mensog'as. Mi ankaŭ parol'as al mi'a knab'et'o. Ebl'e est'as naiv'e, li ja ne pov'as kompren'i mi'a'j'n sen'vort'a'j'n parol'o'j'n, mi'a'j'n rev'o'j'n pri la viv'o. Sed ebl'e li iam kompren'os. Strang'a'j sent'o'j kelk'a'foj'e ek'kapt'as mi'n. Mi rigard'as mi'a'n infan'o'n, kaj subit'e mi demand'as: Kio est'as vi? Kio est'as vi? Kaj mi ek'trem'as de tim'et'o kaj feliĉ'o, kiam mi respond'as: Tie en la lit'et'o dorm'et'as la est'ont'ec'o, kaj mi mem est'as ĝi'a patr'in'o kaj vart'ist'in'o. Per mi'a sang'o, per mi'a'j sent'o'j kaj pens'o'j mi nutr'os ĝi'n. Iom post iom ĝi vek'iĝ'os. Ven'os nov'a tag'o. Kaj kia ĝi est'os? Ho, mi ne sci'as, pov'as nur rev'i pri tio. Pro tio mi tim'et'as kaj est'as feliĉ'a. Sed mi nutr'os ĝi'n per mi'a'j plej bel'a'j rev'o'j, mi'a'j plej bon'a'j sent'o'j, mi'a'j plej bon'a'j vort'o'j, mi'a'j plej bon'a'j ag'o'j. Kiel mi iam rev'is pri est'ont'ec'o, pri liber'iĝ'o kaj el'ĉen'iĝ'o, kiu per si mem ven'os kaj don'os al ni la sopir'at'a'n feliĉ'o'n! Jes, ĝi ven'os, sed ĝi est'as infan'o, kiu ĵus nask'iĝ'is, kaj kies ge'patr'o'j kaj nutr'ant'o'j ni mem est'as. Ni est'as lig'il'o'j inter pas'int'ec'o kaj est'ont'ec'o. Ni port'is dolor'o'n pro pas'int'a'j erar'o'j kaj mal'bon'o'j, pro propr'a'j erar'o'j kaj ne'kompren'o'j. Tial ni kompren'as aŭ dev'us kompren'i, kaj el ver'a kompren'o dev'as kresk'i la est'ont'ec'o, la el'ĉen'iĝ'o... Ebl'e mi ŝajn'as al vi naiv'a, ja, ebl'e mi est'as. Tamen, mi ne pov'as ali'e. Iam mi kred'is, ke mi kompren'as la grand'a'j'n doktrin'o'j'n. Ne, mi ne kompren'is nek kompren'as.

Mi far'iĝ'is fremd'ul'in'o en la mond'o. Mi'a mond'o est'as en mi mem, kaj ĝi'a est'ont'ec'o est'as infan'et'o, kiu ankoraŭ dorm'et'as kaj atend'as la tag'iĝ'o'n ...”

Vi.

Li ir'ad'as sur la strat'o'j de la grand'a urb'o, rigard'as kaj medit'as. Est'as vesper'o, la maten'o de la grand'a urb'o. La mal'fort'a lum'o de la sub'ir'ant'a sun'o jam for'pal'iĝ'is sur la sen'fin'a'j dezert'o'j de tegment'a lad'o. Krepusk'iĝ'as. Kaj subit'e ek'bril'as en la krepusk'et'o la mil'mil art'e'far'it'a'j sun'o'j de tiu ĉi art'e'far'it'a mond'o. La urb'o vek'iĝ'as. La viv'o pli'vigl'iĝ'as, okul'o'j ek'bril'as en la lum'o de nov'a tag'o de ĝoj'o kaj amuz'o. La mil'voĉ'a ĥor'o de susur'ant'a'j kaj trumpet'ant'a'j aŭt'o'j kant'ad'as si'a'n himn'o'n al la vek'iĝ'o de nov'a tag'o en tiu mond'o, kiu'n la hom'a pens'o kre'is laŭ si'a dezir'o.

Tiel li pens'as. Ĉiu lamp'o en la nokt'o est'as mal'grand'a sun'o, kiu'n la hom'o lum'ig'is al si mem, kopi'o kaj sam'temp'e part'et'o de la grand'a lum'font'o en la vast'a'j mal'proksim'a'j spac'o'j, sen kiu ni'a ter'o est'us mort'a kaj glaci'a. Tiu pov'o far'is el la hom'o tio'n, kio li est'as. La font'o'j de varm'o kaj lum'o, kiu'j'n la hom'o kre'is al si mem, fort'ig'is li'a'n konfid'o'n al si mem. Kiam la hom'o lum'ig'is si'a'j'n mal'grand'a'j'n sun'o'j'n en la ter'a nokt'o, li mem far'iĝ'is kre'ant'o kaj di'o. Li ne vid'as, ke tiu kred'o nur est'as nov'a manier'o akcept'i la varm'o'n kaj lum'o'n, kiu'j'n la grand'a sun'o mem dis'send'as al ni jam de la lum'plen'a maten'o de l’ pra'temp'o. Li ne kon'as la grand'a'n inter'rilat'o'n, kon'as nur si'a'n propr'a'n pov'o'n kaj si'a'j'n propr'a'j'n mal'grand'a'j'n lum'o'j'n. La sun'kult'o de la pra'temp'o'j mal'aper'is, nun oni ador'as nur la mal'grand'a'j'n lamp'o'j'n.

Ebl'e pro tio la modem'a hom'o viv'as plej intens'e post la vesper'o. La urb'o est'as vigl'a dum la tag'o, tamen la tag'a viv'o est'as sonĝ'ec'a, simil'as al la ag'o'j de dorm'ir'ant'o, La okul'o'j de la hom'o'j est'as pez'a'j kaj nebul'ec'a'j. Nur kiam vesper'iĝ'as kaj ĉiu'j strat'o'j bril'as en la lum'o de la mal'grand'a'j sun'o'j, kiu'j'n la hom'o mem kre'is, komenc'iĝ'as la ver'a viv'o. Tiam la okul'o'j klar'iĝ'as kiel post san'ig'a dorm'o, la voĉ'o'j far'iĝ'as sonor'a'j kaj maten'e freŝ'a'j, la paŝ'o'j far'iĝ'as facil'a'j kiel en gaj'a danc'o. La hom'o est'as en si'a propr'a mond'o, ĝoj'as pro la tag'o, kiu'n li mem kre'is.

Tia'j est'as la maten'o kaj sun'lev'iĝ'o de la grand'a urb'o. La tie'a pov'o kaj bel'ec'o est'as la sol'a pov'o kaj bel'ec'o, kiu'n ili kon'as. Ver'a'n maten'o'n kaj ver'a'n sun'lev'iĝ'o'n ili neniam vid'is. Se ili nur unu foj'o'n vid'us la orient'a'n ĉiel'o'n hel'iĝ'i, vid'us kiel la nokt'o'trankvil'a aer'o subit'e viv'iĝ'as, kiel la hel'a'j nub'et'o'j komenc'as mov'i si'n kaj rapid'i okcident'e'n, vid'us kiel nebul'o'j lev'iĝ'as de kamp'o'j kaj golf'et'o'j, kiel la trankvil'a'j akv'o'j komenc'as mov'iĝ'i, vid'us la flor'o'j'n turn'i si'n orient'e'n kaj mal'ferm'i si'a'j'n kron'o'j'n al varm'o kaj lum'o, vid'us la kant'ist'o'j'n de la verd'a'j arb'ar'o'j kaj aŭd'us ili'a'j'n bon'ven'o'himn'o'j'n ĉe la re'ven'o de l’ radi'ant'a viv'o'patr'in'o — se ili nur unu foj'o'n vid'us tio'n per sen'dorm'a'j okul'o'j, ili ne pov'us forges'i ĝi'n pro si'a propr'a nokt'a maten'iĝ'o. Sed ebl'e ili ne kompren'us.

Kiam la maten'o ven'as, ĉio viv'ant'a plen'iĝ'as de la vek'iĝ'a ĝoj'o. La hom'o ir'as al si'a labor'o kaj la infan'o al si'a lud'o. Sed en tiu nokt'a maten'o ĉiu'j ir'as tie'n, kie'n la hazard'o gvid'as ili'n, vag'ant'e sen'hejm'e kiel almoz'ul'o, kiu ĉe tag'iĝ'o vag'as de dom'o al dom'o, pet'ant'e pri pec'o da pan'o. Ili rapid'as de el'montr'ej'o al el'montr'ej'o, de strat'o al strat'o, en sen'trankvil'a serĉ'ad'o de lok'o, kie ili'a'j sent'o'j sat'iĝ'os kaj ili gajn'os nov'a'n fort'o'n.

Li ven'as al grand'a kaf'ej'o apud park'et'o. Kiel ĉiam la lok'o est'as plen'a de hom'o'j. Ili star'ad'as unu'op'e kaj grup'e; sid'as sur sof'o'j, ir'ad'as tie'n kaj re'e'n. Dum li zigzag'as inter ili, li ekzamen'as la vizaĝ'o'j'n, unu'e indiferent'e, post'e kun la sent'o, ke li serĉ'as i'o'n, ke io mank'as ĉe tiu'j hom'o'j. Ili'a'j okul'o'j rigard'ad'as al la ĉen'o'j da blu'a'j, ruĝ'a'j kaj flav'a'j lamp'et'o'j, la okul'o'j streĉ'it'a'j por aŭd'i la son'o'j'n de la tondr'ant'a muzik'o. Sed la vizaĝ'o'j? Ili est'as sen'esprim'a'j — malgraŭ la rid'et'o'j, malgraŭ la mien'a lud'ad'o, malgraŭ ĉiu'j bril'et'ant'a'j okul'o'j. Ne ekzist'as atend'o tie, ne kontent'o nek abomen'o, ne ĝoj'o nek dolor'o. Ĉu bel'a'j ĉu mal'bel'a'j, ĉu san'a'j ĉu mal'san'a'j — ili ĉiu'j memor'ig'as pri verk'o de skulpt'ist'o, kiu bon'e kon'is la proporci'o'j'n kaj la teknik'o'n sed ne pov'is en'ig'i eĉ la plej et'a'n fajr'er'o'n de viv'o en si'a'n kre'it'aĵ'o'n. Sufok'ant'a indiferent'o el'radi'as de ĉiu'j.

Kio do mank'as? Ĉu la hom'a anim'o? Tiu anim'o, kiu aŭskult'as por trov'i la senc'o'n de ĉiu'j diferenc'a'j son'o'j, kiu rigard'as por el'trov'i la signif'o'n de la objekt'o'j, kiu ir'ad'as por ating'i cel'o'n.

Tiu'j al'ven'is sen sci'o pri kial'o, ili aŭskult'as kaj rid'as, sed sen'kaŭz'e, nur pro mal'nov'a kutim'o, nur ĉar ili de si'a jun'aĝ'o vid'is ali'a'j'n far'i tiel. Ili'a'j rigard'o'j vag'as kaj vid'as, sed sen'impuls'e, sen'esprim'a'j kaj mal'plen'e bril'ant'a'j kiel tiu'j de blind'ul'o. Ili ir'ad'as, sed ne sci'as kial, ne sci'as kie'n. Ĉio est'as kiel maŝin'ec'a kaj ne'konsci'a ripet'ad'o de io, kio'n ili jam mult'foj'e far'is: ebl'e iam en jun'aĝ'o por renkont'i am'at'in'o'n, por renkont'i amik'o'n, por en'spir'i la pli pur'a'n aer'o'n de la park'o, por rigard'i la viv'o'n. Ebl'e neniam est'is cel'ad'o en ili'a'j ag'o'j; ebl'e ili de'komenc'e far'is nur tio'n, kio'n ili vid'is ali'a'j'n far'i. Ebl'e ili'a tut'a viv'o est'as nur sen'senc'a imit'ad'o de tiu de la ge'patr'o'j. Ili'a'j ge'patr'o'j viv'is, labor'is, fart'is bon'e aŭ mal'bon'e, am'is kaj ge'edz'iĝ'is, ek'hav'is infan'o'j'n, viv'is si'a'n temp'o'n kaj fin'e mort'is. Ĉu la viv'o de tiu'j ĉi ne est'as sen'pens'a imit'ad'o de tio, nur'a ripet'ad'o de ag'o'j, kiu'j ne hav'as senc'o'n al ili, ag'o'j kiu'j ne nask'iĝ'is en la propr'a konsci'o kaj ne influ'as al ĝi? — Kelk'a'foj'e li subit'e vek'iĝ'is el tiu'j nigr'a'j pens'o'j kaj sent'o'j kaj dir'is al si mem: Tamen vi cert'e erar'as. Ĉiu dev'as est'i hom'o kiel vi mem, ĉiu hav'as si'a'j'n rev'o'j'n kaj sent'o'j'n, pri kiu'j vi ne sci'as. Sed ili est'as fremd'a'j al vi, kaj vi al ili. Kio'n vi vid'as, est'as nur la re'bril'o de vi'a propr'a intern'o.

*

Vesper'a vent'o lud'et'as inter herb'o'j kaj jun'a'j foli'o'j. La flor'o'j de la kaŝtan'arb'o'j bril'et'as kiel blank'a'j kandel'o'j en la profund'a verd'aĵ'o de la dens'a'j kron'o'j. Super Torent'o etend'as si'n kiel antaŭ jar'o'j tavol'o da nigr'a fum'o, el la uzin'o'j ven'as bru'o de labor'ant'a'j maŝin'o'j kaj il'o'j. Nord'e star'as la mont'o'j kun mal'hel'a'j arb'ar'o'j kaj etern'a silent'o kaj trankvil'o.

Fin'e li do est'as hejm'e. Re'e est'as jun'a somer'o, re'e la viv'o ek'flor'as kiel antaŭ'e, re'e ge'jun'ul'o'j rev'as dolĉ'a'j'n rev'o'j'n pri viv'o kaj feliĉ'o. Strang'e. Kaj li mem? Hezit'e li sur'ir'as la voj'et'o'n al la dom'et'o inter la siring'o'j, al'ven'as al la pord'o kaj en'ir'as.

Ŝi sid'as apud la fenestr'o kaj ripar'as ŝtrump'et'o'j'n. Sur la plank'o lud'as ŝi'a knab'et'o. Strang'a sent'o de hezit'o kaj hont'et'o ek'kapt'is li'n. Kial li en'ven'is tie'n ĉi? Ĉu ne est'as frenez'e? Kiam ŝi ek'vid'as li'n, ŝi pal'iĝ'as, rest'as sen'mov'a dum moment'o, sed post'e al'ir'as al li, don'as si'a'n man'o'n kaj dir'as bon'ven'o'n. Li rigard'as ŝi'n, sen'intenc'e li'a'j okul'o'j serĉ'as ŝi'a'j'n kiel iam antaŭ'e. Sed post'e li konstern'iĝ'as. Kio'n far'i, kio'n dir'i?

— Vi ne atend'is mi'n? Ŝi'a'j okul'o'j mal'lev'iĝ'as kaj ŝi silent'as hezit'e. Sed post moment'o ŝi rigard'as al li, sincer'e kaj serioz'e, kaj dir'as mal'laŭt'e:

— Jes, mi atend'is ... kelk'a'foj'e, kiam mi est'is tre sol'a. Sed mi ne kuraĝ'is esper'i, ke vi iam vizit'os mi'n... Du'on'rev'e li'a rigard'o rest'as ĉe ŝi. Ankoraŭ ŝi est'as la sam'a Enjo, ankoraŭ lum'et'o bril'et'as en la profund'o'j de la okul'o'j. Ŝi'a'j trajt'o'j nur matur'iĝ'is kaj pur'iĝ'is. Sed kiom da temp'o pas'is de tiam ... kiom da sent'o'j kaj pens'o'j nest'is en li'a intern'o de tiam kaj ĝis nun ...

— Kaj ĉu vi nun vol'as akompan'i mi'n? — li daŭr'ig'as per mal'laŭt'a voĉ'o, kvazaŭ medit'ant'e.

Ŝi ek'rigard'as al li demand'e, ne'kompren'ant'e. Sed subit'e ŝi kompren'as. Ŝi'a'j lip'o'j ek'trem'as kaj ŝi montr'as al la infan'o.

— Vi ja sci'as. Kiel vi pov'us? ...

— Jes, mi sci'as ... — Li rigard'as la knab'et'o'n medit'e kaj dum'e daŭr'ig'as: — Jes, kial ne? La est'ont'ec'o, pri kiu vi iam skrib'is ... jen, ni dev'as bon'e fleg'i ĝi'n. Ĉu vi ne vol'as? Li ne est'os fremd'ul'o al ni, ni ne est'os fremd'ul'o'j al li. Ĉu vi ne vol'as tio'n? Ŝi pren'is li'a'j'n man'o'j'n kaj long'e rigard'is li'n. En ili'a'j okul'o'j re'viv'iĝ'is dolor'o'j kaj esper'o'j de pas'int'a'j jar'o'j, re'viv'iĝ'is kaj for'iĝ'is kiel nebul'et'o'j de jun'a maten'o.

— Jes ... Kaj nun la est'ont'ec'o far'iĝ'is nun'o ...